6/24/2008

内地维族流浪儿生存调查

《内地维族流浪儿生存调查》(转) (2007-07-02 09:05:32)

 

(提要)在内地的维族流浪儿,超过九成是被诱拐离家,在"老大"的毒打利诱下从事偷盗活动。因为语言和民族问题,内地警方捉拿他们后,无法取证捉拿背后操纵者,往往只能被迫放人。在被毒打和畸形的日子里,他们日夜思念着家乡和父母的怀抱,但他们离家时年纪太小,被救助后,多数人不知道自己的家庭住址和联系方式。
  新疆流浪儿已成为一个日益严重的跨地域性社会问题。为改变这些孩子的命运,维族志愿者与内地反扒组织逐渐联合起来。今天,大陆中央政府已开始采取措施,联合各地及各行政部门力量,进行打击拐卖儿童从事犯罪活动和拯救被拐卖儿童的专项工作。


文 凤凰周刊记者  邓丽     
特约撰稿员   慕札帕・库尔班

 

   艾尼瓦尔回家了

  如果不是姐姐强迫他记住奶奶家的电话,10岁的艾尼瓦尔可能永远也找不到妈妈。
  艾尼瓦尔,维族,新疆喀什叶城人,2岁时,父母离婚,一直跟奶奶生活。正上小学的艾尼瓦尔很懂事,成绩一直居全班前三名,还被选为班长。
  2005年4月27日下午,噩梦降临。一辆出租车停在了放学回家的艾尼瓦尔面前,一中年男子走下来,递给艾尼瓦尔一块巧克力后一番嘘寒问暖,吃过巧克力的艾尼瓦尔不知不觉上了出租车,随后又被换乘到一辆白色面包车上。等艾尼瓦尔醒来,已经身在兰州。
  随后,艾尼瓦尔被带到离家乡5000多公里的广州。在一处简陋的住所,艾尼瓦尔与另外2个新来的男孩被被严密看管。那个带他们来的男子,要孩子们称他"老大"。
  第二天,"老大"带3个男孩去商场"实习"。这时,艾尼瓦尔才知道自己的工作是"偷盗"。艾尼瓦尔知道这是违法的,而且安拉也会惩罚小偷。"老大"毫不留情地把不肯当小偷的艾尼瓦尔揍了一顿。
  艾尼瓦尔第一次"实习"很不顺利。在商场里,一个男孩把偷到的手机交给艾尼瓦尔,要他快跑。接过手机后,艾尼瓦尔跑了几十米远便双腿发软。失主追上艾尼瓦尔,要送他去派出所。这时,一直在旁的"老大"现身了,他把艾尼瓦尔"抢"了回来。
  回到住处,艾尼瓦尔被"老大"结结实实打了几个耳光,怪他不知道跑。"实习"一周后,"老大"要艾尼瓦尔正式上岗,他不肯,"老大"拿皮带狠狠地抽他大腿,将"实习期"延长了一周。
  2周实习结束,艾尼瓦尔出道了,他已经不怕当小偷,害怕的只是偷不着再挨打。在一家超市门前,一个女士边走边吃东西,艾尼瓦尔跟在她后面,将女士挎包的拉链拉开,取出钱包。按规矩,艾尼瓦尔把钱包里的650元钱、银行卡交给了13岁的男孩,由其转交"老大"。这是艾尼瓦尔来广州15天以后,第一次单独偷盗成功。
  艾尼瓦尔很快适应了新的生活,他曾向抓住他的警察表达想回家的愿望,但最后到派出所接他出来的还是"老大"。
  艾尼瓦尔随着"老大"转战多个南方城市,记不清自己偷了多少。最多的一次,他偷了6个人的钱包,2400元。那次,"老大"一高兴,给了他200元奖金,他高兴地花100元买了一套衣服,100元到公园玩了一番。
  艾尼瓦尔不怕被警察抓。他已记不清被派出所抓了多少次,每次被抓几小时后放出来,他几乎总能看到就在派出所门口等他的"老大"。"老大"早就教过他们,他们是未成年人,只要装作不懂汉语,警察就不敢把他们老扣着不放,如果警察认起真来,他们用自残的方式就可以令警察乖乖放人。
  "年龄不够刑事责任、偷窃的数额也不够刑罚,会说汉语的也装不会,抓一个孩子,就一堆新疆人闹事,又是民族问题,多一事不如少一事。一般象征性关几个小时就放了。"一位不愿透露姓名的北京警官抱怨说。
  艾尼瓦尔怕的是失手被打。因为公安对维族流浪儿小偷普遍感到棘手,被窃失主往往会迁怒到这些孩子身上。艾尼瓦尔被失主打过,被"老大"打过。
流血对满身伤痕的艾尼瓦尔已是稀松平常的事。就在前几天,最后一次失手的艾尼瓦尔还被"老大"高高举起,然后扔在地上。
  2006年7月22日中午,艾尼瓦尔再次被抓。与以往被关几个小时便被放走不一样,这一次,他遇见了年轻的维族警官玉兰江。玉兰江温言询问并给他买吃的、喝的,还像对待弟弟一样把他带回宿舍。艾尼瓦尔求生欲望燃起,突然跪在玉兰江面前,请求他送自己回家。
  "是艾尼瓦尔?还活着?"奶奶在电话那头哭了出来。
  凌晨1点半,艾尼瓦尔的妈妈坐飞机赶到了派出所,见到失散一年多的儿子。  

    

(小标)一个孩子5000块

  新疆社科院一项报告显示,内地流浪的维吾尔族儿童中超过九成是被诱拐离家的,其中又以南疆为主。新疆救助站数据显示,03年1月到05年12月,自治区共从内地接回3660名流浪儿童,九成以上为南疆籍维吾尔族。
  大陆民政部内部人士透露,被救助的维族流浪儿童占整个被救助儿童的12.7%,而维族流浪儿童本身因为很多接下来要涉及的原因是极难被收容的,换言之,这个数字无法显示维族流浪儿童队伍之庞大。另一个佐证是,新疆自治区救助站称在内地经常性流浪的维族儿童为4000名,民间的数字远高于此。
  新疆自治区公安厅统计显示,2005年,新疆青少年违法犯罪人数占全部犯罪人数的比重由2000年的14.2%,上升19.5%。特别是新疆籍的流浪儿童违法犯罪案件屡禁不止,2005年立案数比2000年增加了一倍。
  新疆社科院民族研究所李晓霞认为,南疆维族聚集区相对较高的离婚率,失业率,人多地少矛盾、极端贫困和基层组织涣散都是流浪儿童出现的原因。在南疆,集中了新疆绝大部分贫困人口,新疆35个贫困县中南疆就占23个。
  维吾尔人全族信仰伊斯兰,伊斯兰教教义里严禁偷盗。80年代后,出现一些成年小偷离开新疆到内地"发展",随后又发展成利用小孩作掩护,成年人偷窃。1988年以后,有人直接组团大量拐卖小孩偷窃,大人在后面操纵。
  "现在伊斯兰教被越来越被年轻的维族人抛弃,他们喝酒,偷盗,传统道德和风俗被败坏得特别厉害。"中央民族学院教师伊力哈木土赫提痛心民族文化消解。
  阿克苏地区一个维语新词"口里齐",专门称呼这些人口贩子和在内地挣不光彩钱的人。居民看不惯他们挣钱的方式,但又羡慕他们展现出的雄厚经济实力。
  "我所在居民区有一栋别墅,就是人贩子的。有的父母生活过不下去,就把孩子交给跑江湖的,让他们带着去卖烤串。"阿克苏一位救助过几名孩子的人士说。
  "和田地区每天都有全国各地的汇款单飞到所辖乡镇农村,就像工人领了工资,就往回寄一样。"和田邮局一投递人员曾对媒体说。
  "3-16岁的孩子都有,主要是10-13岁,小的抱在身上掩人耳目,大的直接去偷,老汉也有,给小偷做饭的。"新疆社科院民族研究所研究员续西发说:"有些地方的基层领导睁只眼闭只眼,指望小偷给当地挣钱回来。"
  "我们有16个大人和4个小孩,住在一个很难找到的地方, 2个大人和2个孩子住一间,4个大人监视1个孩子偷东西。大人身上都带着刀,威胁那些我们偷东西时敢说话的人。他们逼我从滚烫的水里取硬币,如果取不出来,就用皮带打我。和我住在一起的男孩11岁,比我早一个月拐到这里。他逃过一次,被抓了回来后被痛打了一顿,差点被打死。"被救助的达尔罕说,每一个被拐卖做小偷的孩子都有一段艰苦的"实习期"。
  "老大"会给孩子定下每日上交的偷窃额度(500-2000元),没完成任务或试图逃脱的孩子会被毒打。为进一步控制他们,有些老板会引诱孩子吸毒、赌博,女孩常常遭受性虐待。而逃掉的孩子往往刚脱离这个老板控制,又落到另一个老板手中。
  最令维族流浪儿救助组织痛心的是,被救回来的孩子们大都因年龄太小找不到自己的家。"领回来3个孩子,最小的3岁,最大的也就8岁,这么小的孩子可能记得家门前有一个卖零食的商店,但是不会记得家庭地址,现在拆迁得很厉害,哪里找得到什么商店。"阿克苏的这位热心人士也没有办法,只得把孩子送回救助站。
  这位志愿者介绍,汉族流浪儿童可能会遇到好心人收养,但找不到家的维族流浪儿则因相貌与汉族迥异,不可能被汉族居民收养。收容救助毕竟只是过渡性的行为,即――如果政府不能为维族流浪儿童找到妥善的出路,那么等待他们的只可能是继续流浪――偷盗。
  "后来孩子都被领养走了,我们也知道是人贩子,他们争着养,还讨价还价,可是不这么办,谁来管呢?这些孩子都是有价位的,人贩子之间也有联系。很出名、偷得好的孩子可以卖5000块钱,一般的新手也就1000块。"


   

 

(小标)求求你们别对孩子下手太狠

  收容新疆流浪儿,必须保证清真饮食,无法与孩子沟通,管理起来成为一个巨大难题。遣送成本也过高。语言沟通困难,也使内地警方明知犯罪也难以取证,无法指认控制者。即使长期内地流浪的孩子,因生活在民族聚居区,除了把汉族人作为偷盗对象外,很少与汉族人接触,甚至被教唆敌视汉族人,尤其是公安人员,一旦被抓,也往往会自残来反抗。以至于一些派出所专门请维族民警来处理此类案子,但仍然治标不治本。
  最后,很多部门知难而退,不收容新疆儿童,或者一有人认领,马上释放。这样,新疆流浪儿童前脚被派出所抓进去,后脚放出来继续偷东西。他们的老大则在派出所门口等着接他们。
  因为内地警方面临的实际管理困难,他们往往被居民认为是对维族流浪儿偷盗团伙放任不管,而维族黑老大也格外嚣张猖狂。
  "我把艾尼瓦尔带回去的第2天,他们老大就找到了我手机号,电话里对我又是威胁,又是许诺金钱。"玉兰江愤愤叹息:"这些人嚣张到什么程度!"
  执法部门在维族流浪儿问题上的失能,使居民迁怒于维族流浪儿。互联网上,与愤怒声讨"新疆小偷"猖獗的情绪一并出现的,还有民间反扒人士鼓动市民自发暴力反扒的战斗檄文,而被擒获的维族流浪儿遭市民暴力教育的血腥图片也随处可见。
  佳泉,2岁女孩的父亲,河南安阳的一位教育工作者,2005年年底,因为看不惯小偷在街上光明正大抢东西,佳泉成立了安阳反扒联盟。
  佳泉说,当地有8、9个新疆饭店,以它们为根据地,新疆小孩分为3、4拨,多的时候二三十个,他们每天都出来偷,同一个小孩,一周可能被反扒队抓好几次,"都不好意思抓他们了"。
  以前跟这些孩子不熟,现在都很熟了,问他们吃饭了吗?他们也会说没偷到东西没饭吃,或者是被打了。有一个新来的小孩,偷东西特别笨拙,老被我们抓到,也老被"老大"打,他爸爸死了,妈妈出了车祸,有人骗他出来玩,他就跟出来了。第一次抓到他,他说了实话。但以后抓住他,就不说实话了,有次抓了4个小的,一个大的,可能有老板的亲戚和小孩在里面监督,所以什么都不敢说了。到第5次抓他,还是穿的那套运动服,破破烂烂,脏兮兮的。
  他们白天没事,就一个大的领一个小的,遛大街,跟在人后面等着下手,晚上回到新疆饭店做伙计,卖烤串。前几天抓的一个小孩,年龄太小就把他放了,第二天看见他在一家新疆饭店门口烤羊肉串,他还有些不好意思,连忙招呼我吃羊肉串。
  他们看到警察都不跑,知道警察不会去抓他们,抓了很快就要放,对警察他们也从来不说汉语,对我们还说一点。有的小孩被抓了以后,还会贿赂你,请你吃饭,或者拿偷的手机要送给你,还有小孩被抓,送到派出所还会问警察不管,保安不管,你们为什么管,或者给我们背诵法律条文,质问我们凭什么抓人,显然都是大人教的。
  一次,我抓到一个小孩,正月初七初八,只穿一件秋衣和运动衣。送到派出所,冻得不行,看派出所反正一会也要放人,这孩子住的地方离派出所挺远,就跟警察说,我送他回去算了。我骑的电动车,刚放他在后座上,看他浑身哆嗦,一边流泪,一边拽自己的衣服,我一摸才两件衣服,就赶紧给他叫了一辆不透风的摩的,给师傅钱,让送回住处。
  佳泉承认反扒联盟成立之初也暴力反扒。但是,现在说起这些孩子,他语调里尽是父亲一样的慈爱。他说,每次看到这些孩子,就会想起在自己怀里撒娇的女儿,"他们的父母要知道自己孩子这样,该心疼死了吧?"
  与佳泉一样,还有一些民间人士心疼这些从小被拐,离开父母怀抱的维族"小偷"们。
  "一个维族小孩让人卖到上海当小偷,当了3年,后来让警察送了回来,只要有人一抬手,他就哭,他就躲,手里拿了一个饼子,半天不吃,放在身上,饿的时候咬一点。警察送他回来,给他买来衣服换的时候,连警察都哭了,全身上下200多道伤口,一个不到10岁的小孩。那个维族家里也是个几百万的富翁,那家的老人看到小孩成了那个样子,含着眼泪一句话说不出来,嘴里咬出了血。他最后对警察说,给你们一百万,让我亲手毙了那个人贩子。"一位新疆汉族网友不断发贴希望内地的反扒小组不要滥用暴力。他希望更多的人去了解那些"新疆小偷"的悲惨命运。
  "求求你们别对这些孩子下手太狠。"他呼吁。

 

 

每个孩子都是国家的珍宝

  维吾尔在线是第一个关注新疆流浪儿命运的民间网站,网站专门开辟了"关注流浪儿童"板块,一方面消除大家对"新疆小偷"的误解,一方面呼吁社会各种力量拯救这些孩子。
  "他们是最大的受害者。"网站负责人之一塔依汗说,很多维族大学生刚到内地读书时,就因为小偷问题,经常被人误解歧视。
  塔依汗就遇到过一件让他一辈子都忘不掉的事:一次坐公交车,人太多,没有地方扶手,一个急刹车,他的身子往前倒了一下,手刚好碰到前面一个40多岁男人的衬衣口袋,那名男子立刻抓住他的手,大声喊,"你想干嘛?"。一车人都用奇怪的眼神看着自己。塔依汗恨不得立刻跳车下去。
  "不好好在家待着,跑来给自己民族丢脸",塔依汗当时恨死这些维族小偷了,但是,在救了几个孩子以后,他知道了每个孩子身上都有让人心酸的故事,这才转为全力拯救他们,"能帮几个算几个"。
  "我们的优势是用我们在维族人中的影响和负责人的关系去找新疆当地的警方,以及孩子的家长"。该网站还准备成立一个救助新疆流浪儿童的民间组织,立足网上发动志愿者,跟反扒组织联系,募集捐款,送这些孩子回家,"但被民政部批准难度很大"。
  好在,如今维吾尔在线已与不少地方的反扒组织取得联系,一旦找到维族小孩,立即就有人负责跟孩子翻译沟通,寻找孩子的家人。
  "刚开始,很多地方都是暴力反扒,要杀要打的,我们不反对反扒,但是要合法"。现在,桂林、重庆的反扒组织也开始主动帮这些孩子回家,一些汉族人对维族人的误解也慢慢消除。
  同时作为网站负责人的中央民族大学教师伊力哈木土赫提非常看重维吾尔在线这个平台。除从事教学工作外,还一边经商一边进行社会调研,同时还一直救济多名维族在京学生,但无论多忙,每天都会维护网站,与各地反扒组织沟通,交流。以至于忙时,他经常会连续几个通宵无法休息。
  "每个孩子都是国家的珍宝,都该有光明的未来。他们从小没有家庭,也没有谋生的一技之长,如果一直从事偷窃,就只能永远成小偷,长大以后再去拐别的孩子当小偷。他们就彻底从被害者变成了害人者。" 伊力哈木土赫提说。
  佳泉最初与维吾尔在线取得联系,是想知道维族人自己怎么看待流浪儿偷窃。他在一个新疆论坛上发了题为《我们该如何对付这些新疆小偷》的帖子,在那个论坛上,佳泉第一次看到了转自维吾尔在线一篇令他眼睛一亮的文章。"原来还有一个真正关注维族流浪儿命运的网站。"
  "我是汉族,我是河南安阳的。我是反扒队员。我是教育工作者。我爱新疆,我们同是中国人。为了民族团结,为了新疆流浪儿童,我愿付出我的一切,甚至生命。为了这些孩子的明天,让我们携手努力!请联系我",佳泉在维吾尔在线的签名让很多人动容,但是1年前,他跟对维族小偷恨之入骨的市民没有两样。
  佳泉说,自己过去也骂警察干什么吃的,满大街都是小偷,现在能理解他们一些了,不过,越不处理就会越难处理。警察不愿意送,收容中心不愿意收,总说经费啊,吃饭麻烦啊,不好管理啊,最后也只好请维吾尔在线的朋友当翻译,帮助找孩子的家长。
  现在只要知道孩子是被拐骗的,佳泉和他的团队就会把孩子送到救助站,然后通知维吾尔在线的朋友帮忙,或与当地110联系。
  佳泉希望全国反扒队伍和新疆热心维族同胞一起,组织一个救助新疆流浪儿童的网络。一发现被拐骗的孩子就把信息反馈给新疆维族方面,让他们寻找孩子家人,最好再负责接送孩子。他还希望政府搞个基金会,来救助这些孩子,希望媒体报道,全社会都来关注这些孩子的命运。
  甚至,佳泉还想办一个私立小学,针对少数民族的流浪儿童,他说场地都够。最近他还准备招两个维族老师,办一个维族班,就是缺手续,资金和政策上的支持,"政府能补助一些,就好了"。

  

 

拯救努尔古丽

  小女孩努尔古丽,12岁,被拐卖一年,对她来说,不仅是365个噩梦,有的可能是埋在心底一生的屈辱。2007年年初,命运给她安排了一个逃脱悲惨的机会――在佳泉最近组织的一次反扒行动中,她被抓住。
  为防止公安在规定时限被迫放人后她又落到偷窃集团头目手里,努尔古丽立即被送到救助站。反扒小组一边向救助站承诺会迅速把努尔古丽送回家,一边迅速与伊力哈木土赫提取得联系。
  在反扒小组的监护下,努尔古丽与伊力哈木土赫提通话,努尔古丽说,她是阿克苏人,妈妈车祸死了,继父在阿克苏。伊力哈木土赫提告诉小女孩,只要她说实话,就很快让她继父来接她回家。
  第二天上午,安阳当地一名刑警与另一名维族翻译找到小女孩,跟他们待了一阵后,小女孩对佳泉改口了,她说,继父不在阿克苏,在安阳,是继父带她来安阳的。再问,她又改口说带她来的不是继父,是舅父,到最后又说是姨夫带她过来的。
  明知小女孩出于对老大的恐惧撒谎,伊力哈木土赫提却无法很快得到证据说小女孩是被拐卖的,不能放走。情急之下,他一边发动自己在新疆的关系与努尔古丽的亲属联系,一边希望佳泉做救助站的工作,"稳住,坚决不要放人。"
  多方打听之后,伊力哈木土赫提证实了努尔古丽第一次说的话――她的继父在阿克苏。回到北京的伊力哈木土赫提看到佳泉传来努尔古丽的照片后说,"这是个苦孩子,我从来没有看到过一个12岁的女孩看起来这么老,眼神那么多怨。"
  再次接通电话后,教育工作者伊力哈木土赫提温言与努尔古丽谈心。刚开始,小女孩不住地哭泣,什么都不肯说。
  "现在法律改了,10岁、12岁偷东西也要坐牢的,再说,你以后怎么嫁人啊?" 伊力哈木土赫提哄她说出真相。
  "你是不是穆斯林?"看到小女孩有些松动,伊力哈木土赫提趁热打铁。
  "是。"小女孩对本族人也很恐惧,语气怯怯。
  "你不担心安拉惩罚你?" 伊力哈木土赫提知道信仰在维族人心中的力量。
  "害怕。"小女孩正慢慢地被说服。
  "他们(人贩子)有没有摸你?" 伊力哈木土赫提忍住自己的愤怒,他知道很多流浪的小女孩都受到过性虐待。
  "摸了,叔叔跟我睡觉",对于12岁的小女孩来说,这段经历将会是她一辈子的梦魇。
  "努尔古丽被人强暴过,而且不止一个人",通完电话,伊力哈木土赫提再也掩饰不住愤怒,他对佳泉说,"绝对不能再放她回去了"。伊力哈木土赫提有一个比努尔古丽大略大的女儿,"幼吾幼以及人之幼",因为忙于救本族的孩子,他没有时间管自己的女儿。
  第三天,新疆的一位公安官员把努尔古丽的继父拽到电话前,他在电话里与伊力哈木土赫提吵了起来。努尔古丽的继父说,外人少管闲事,他没有路费,也根本养不活这个孩子。伊力哈木土赫提愤怒地说,我们掏钱让你过来接孩子,你来不来?努尔古丽的继父说你晚点打来,现在有事得忙。然后电话再也找不到这个人了。
  随后,十几个新疆人把安阳刑警队的门堵了,又哭又闹,他们说是努尔古丽的亲人,要求放人。找不到孩子的家人,迫于无奈,警察也只好开了证明,放人。尽管佳泉们反复希望救助站再等等,但最后救助站也顶不下去,努尔古丽又被人贩子带走了。
  伊力哈木土赫提获悉后,再次请阿克苏公安局的朋友帮忙。但是,在紧张奔忙三天一无所获后,这位朋友致电伊力,就这样吧,大家都有了交代,阿克苏公安没有经费,也没有责任接孩子,而且,我们根本就怀疑是她继父把她给卖了。

  回家之路

  艾尼瓦尔回到了家,努尔古丽不被继父容纳,更多的孩子压根找不到家。
  古兰丹姆,女,新疆喀什人,12岁。桂林反扒组织在执行任务中抓获,交给了当地警方。照片中,小姑娘穿着廉价,脏兮兮的衣服,睁着恐惧和哀怨的大眼睛。她告诉警察,自己和其他5个小孩一起从新疆拐到了桂林,被逼扒窃。小姑娘请求警察把自己送回家,但她不记得家庭地址,也不知道家人联系方式。按惯例,无法联系家人,警察放走了古兰丹姆。小女孩被等在派出所外面的"老大"接走,再次上街扒窃,被抓,然后又被放走。
   "我想回家,可是找不到回家的路。"
  新疆救助管理站曾对93名新疆流浪儿童进行调查,发现无父或无母、甚至父母都不在的残缺家庭占17%,还有四分之一的家庭是因父母离婚或一方去世而重组家庭。他们即使被解救也可能因为没人照顾而重新流浪――除了偷盗,没有任何生存技能,抓一次,放一次,成年以后,他将成为这个行业的小头目,甚至老大,带着另一群未成年人偷盗,由被害者变成害人者。
  伊力哈木土赫提对流浪儿问题的后果极为担忧,这些孩子的一生被毁了,民族间的隔阂和对立情绪会因此加深,而且也易为民族极端分裂分子所乘。他曾撰文呼吁政府尽早展开专项活动,"解决流浪儿童问题需要公安、福利、社区、妇联、学校、团组织等机构的专项配合,不能单打一,还需要跨地区的沟通协作。"
  2

007年1月20日,民政部等19部委联合下发了《关于加强流浪未成年人工作的意见》,文件指出"流浪未成年人工作是一项兼具救助性、福利性和管理性的工作。在流浪未成年人工作中,预防是前提,救助是基础,管理是手段,教育是重点,保护是根本",要求各级政府、各个部门要认真履行职责,协调配合做好这一工作。此外,官方要求媒体不要使用"新疆小偷"一词,而用涉嫌轻微犯罪的少数民族未成年人代替。

来源:本文于5月31日发表在维吾尔在线论坛关注新疆流浪儿童版块。维吾尔在线首发。 此稿已定为本期凤凰周刊封面文章。

6/13/2008

sahudi arabiyade okux(沙特阿拉伯)

Why is this page text-only?

GRP Center and Center-in- Development Grants

KAUST announces the recipients of its Global Research Partnership Center and Center-in-Development Grants.
Learn More

Jobs at KAUSTThis is an ideal time to consider joining the KAUST family, as the University embarks on a period of unparalleled growth and opportunities abound for career enrichment.


新疆人,对不起,谢谢你

新疆人,对不起,谢谢你
 2008-05-14 23:22

新疆人,对不起,谢谢你

对不起,谢谢你
新疆的石油运走了,
新疆的天然气运走了,
新疆的棉花运走了,
新疆的钾盐运走了,
新疆的黄金运走了,
新疆的和田玉运走了
……

原子弹却降临在新疆了
……

新疆,一百六十万平方公里的土地,一千九百万各族人民.我们世世代代生活在那片土地
上.我们骄傲,我们自豪.没有理由,就因为那片土地叫新疆.

这片占祖国六分之一版图的土地,承载着什么,又蕴藏着什么.这里有四十七个民族的儿
女,或耕耘,或牧羊,或买卖,或采矿.千年的腥风血雨,早已被坎儿井的清清流水洗得
干干净净;千年的历史沧桑,早已被天山上的雪莲花薰陶得浓郁幽香.新疆人,无论什么
民族什么宗教信仰,都渴望自己的家乡能够拥有平等的发展机会与空间.

西部大开发,一个曾经让我们振奋不已的口号.一时间,就连塔克拉玛干边缘的万年荒山
上,也用白色的石头拼出了大字:西部大开发,新疆是重点,巴州要大干!

曾经告诉过我们,创世未有的发展机遇降临在了我们的头上;曾经告诉过我们,克服与忍
受暂时的损失与困难,因为长远的幸福是属于我们的;曾经告诉过我们,资源埋在地下永
远变不了金钱;曾经告诉过我们,大型基础设施建设会带动新疆人的就业;曾经告诉过我
们,长长的管子把石油天然气送到了内地,长长的管子还会将大把大把的税收送到新疆人
的手中……

曾经……

新疆是一个什么样的地方?涓涓细流会将天山与昆仑山的雪水送到牧区农场,一眼望不到
边的大草原,遍布着牛羊……新疆,就是这样一个地方,绿洲农业,咱不靠天吃饭,旱涝
保收;高山草甸牧业,咱不愁一个月不下雨草场就会旱死.新疆没有发生过饥荒,三年自
然灾害时期,内地人就是扒在火车车厢底下也要来新疆,就算是在星星峡被当作盲流拦住
遣返回原籍,也要在半道上跳下火车徒步进新疆.新疆,就是这样,那里有土地,那里有
雪水,那里,有希望.

我们觉得自己生活得很幸福.

可是,突然有一天,人家告诉我们,人家来帮咱们了,咱们的生活会更好更好了!这个时
候,我们心存感激,我们同样被从那种平静安宁的生活中唤起而后振奋,因为我们被告知
,会有更大的希望!

……


一晃八年了.

当初为我们憧憬过美好蓝图的人啊,你们在哪儿呢?

请来看看我们的新疆.


西部大开发,究竟是什么?

资源,包括那些具有战略意义的能源,被那条长长的管子送到了沿海地区.这,我们不计
较.可是我们又得到了什么?就业机会吗?看看那些从事新疆能源开发的企业,不都是内
地的大型企业吗?咱们新疆人的孩子,又何曾享受过这样的就业机会.西安石油学院毕业
的新疆孩子,想要进新疆的石油单位工作那是难上加难.因为这些待遇优厚的工作岗位,
全部都被这些内地企业自身的员工所占据.你可以随便去一家石油石化单位听听,遍地北
京口音、东北口音、山东口音,就是没有新疆口音.那咱们新疆的孩子能在石油单位找到
工作吗?不是不可以,而且还基本专业对口:加油站给汽车加油.带动相关产业的发展吗
?要知道,西气东输的管道,是在宝鸡生产的.高水准的生活吗?你知道在上海一方天然
气是多少钱吗?一块二;你知道在新疆一方天然气是多少钱吗?一块二毛五.而你知道新
疆人的工资水准是多少吗?一个教龄三十年的中教高级教师,月薪不过两千五,这还是
06年加薪后的工资;一个五十岁的正厅级干部,月薪加补贴不过三千块.那么普通老百姓
呢?工人、农民、一般公务员呢?我们在消化着巨大的剪刀差,我们在默默无闻得为东部
的大发展埋单.

乌鲁木齐与库尔勒,一北一南,南北疆的领头城市.让我们来听听这两个城市老百姓的故
事.

乌鲁木齐,一个人口二百万的大城市,却拥有着一个长期困扰老百姓生活的难题:打车难
.上下班的高峰期,老百姓往往站在零下二十多度的严寒里,半个小时打不上一辆车.你要
问出租车都到哪儿去了?问一百位司机九十九个都会告诉你:加气站排队加气呢!乌鲁木
齐的出租车烧液化气,新疆是产油的地方,怎么会缺液化气呢?独山子石化的同志们会耐
心的告诉你:新疆同胞们,咱们忍忍吧,新疆的石油和天然气得保证西气东输和内地大城
市用油的需要……当北京的出租车换上了大排量的伊兰特时,当上海居民的厨房里冒出了
纯蓝的灶火时,请想想,生产石油与天然气的新疆人民,还在寒风里站着;新疆的司机,
还排在一眼望不到头的长队里焦急的等待,而这些司机,也得吃饭也得买房也得供孩子上
学,他们本来可以拉活的时间,白白的耗在了等待上……

库尔勒,一个新兴的石油城市,南疆经济的桥头堡,塔里木油田指挥部所在地.石油人来
了,我们端着哈达欢迎您!指挥部建设需要用地,可以!您知道现在塔里木油田指挥部的
所在地过去是什么吗?是上千亩的良田,是库尔勒的各族人民世世代代耕作的良田.祖国
需要,石油人需要,我们无怨无悔,献出了这片沃土.可是,时至今日,塔指的一栋栋高
楼大厦建起来了,五星级公寓建起来了,塔里木油田的一口口油井喷油了,塔里木大气田
的天然气送到东方了,有谁想过那些失去土地的农民现在在干什么?那么请到库尔勒的街
头看看吧.扫大街的环卫工人,清一色的少数民族职工,问问他们原来是干什么的?他们
会遥望一片繁华的塔里木油田指挥部,告诉你,那里曾是我的家.这还是解决了就业的,
那些数以千计的失去土地的农民呢?他们没有技术没有知识,库尔勒的环卫战线也不可能
安排那么多的人.请到库尔勒孔雀河的葵花桥头看看吧.每天早晨,都有黑压压一片的壮劳
力,集中在这里,被需要临时工的老板们挑来挑去,幸运的,被挑中,干一天临时工,挣
些前,第二天早晨继续到这里来撞运气;不幸的,过了中午还没有被挑走,就只好回家饿
肚子,祈祷真主明天能赐给他一个临时工的机会……

这还只是能源.其他资源呢?黄金呢?钾盐呢?玉石呢?

大规模的开发,富起来的到底是谁?

西部大开发,过了八年了,我们为什么只看到一个个资源项目上马,却很少看到科教文化
卫生人才方面的扶持与投资?要开发一个地区,资源是一条路;可是资源开采完了呢?我
们还能拥有什么?没有科教与人才的积累,到底还有多大的发展空间?

你可曾知道,堂堂新疆大学历史系的学生们在校图书馆里竟然找不到《万历十五年》这样
非常普遍的书籍?你可曾知道,堂堂华夏第一州──巴音郭楞蒙古自治州,竟然没有一所
正规的图书馆、博物馆?大城市如此,小城市与农村又是怎样?西部大开发,为什么我们
很少见到这样的项目与投资?

新疆人,老实巴交的新疆人,被内地人动不动就称作野蛮人的新疆人……就这样默默无闻
的承受着一切……换个角度思考,如果北京的出租车司机成天排队加不上油,会是怎么样
?如果山东的农民成批成批的失去土地,就像库尔勒的农民那样,还会不会如此沉默的承
受一切?


前两天,把原子弹空投到日本领土的美军飞行员去世了.又一次引发出关于核武器的大规
模讨论.在一次次的讨论中,你们可曾想过,在遥远的罗布泊,曾经露天爆炸过原子弹?
在美丽的孔雀河-塔里木河流域,曾经无数次的进行过地下核试验?当看到新疆刮起沙尘
暴的新闻后,你们第一个想到的肯定是:新疆那个荒凉的地方……有谁想过,从罗布泊刮
来的沙尘暴,会给世世代代居住在那里的老百姓吹来什么?

一个个身边的亲友倒下了……问问原因,不是肺癌就是食道癌.新疆是著名的长寿之乡,
祖祖辈辈生活在辽阔农村的百姓,呼吸着新鲜空气,吃着五谷杂粮,周围没有任何现代工
业的痕迹,怎么会一个又一个的患上癌症呢?你们可曾知道,就在罗布泊地区的巴音郭楞
蒙古自治州,进入八九十年代以来,已经成为癌症重灾区.胡总去探望艾滋病人了,温总
去河南艾滋病村了,这是时代的进步,这是party和go-vern-ment的关怀.可是,一个因为
长期受到核辐射而成为癌症重灾区的地区,却为何从来没有被报道过,从来没有人正面回
答这个问题?

一次核试验,中国人民从此站起来了,不用受纸老虎的威胁了;可是千千万万个无辜又无
知的新疆人却倒下了,可悲的是,就连他们自己,也并不知道这究竟是为了什么,更何况
他人?

新疆的石油运走了,
新疆的天然气运走了,
新疆的棉花运走了,
新疆的钾盐运走了,
新疆的黄金运走了,
新疆的和田玉运走了
……

原子弹却降临在新疆了
……


新疆,是祖国版图不可分割的一部分;新疆人,是十三亿中国人的一部分.我们渴望祖国
的富强,我们祝福兄弟省市人民的富足,但,我们也是人,我们也有不高的要求:新疆与
新疆人,能够得到公正与公平的发展机遇,能够从这片土地所赐予我们的宝藏中得到实惠
的利益,能够有一个更为美好的明天,和祖国人民一样,在资源枯竭之后,仍然留有希望
.


朋友们,无论你在祖国的何处,当你享受这阳光下的和平的时候,请你想想那些为祖国的
和平而无知的承受着原子辐射的新疆人,对他们说一声:对不起……

朋友们,无论你在祖国的何处,当你享受充足的能源供应与高速经济发展带来的实惠的时
候,请想想那些为另一部分人先富起来而默默承受着所有阵痛的新疆人,收起曾经对新疆
人的种种歧视与不屑,收起那些"援助新疆,支援边疆"得了便宜还卖乖的"豪言壮语",对
他们说一句:谢谢你!


我们的要求并不高,一千九百万新疆人民,在无力改变现状与全局时,在仍然需要长时间
为东部的发展做出牺牲时,只需要得到别人真诚的尊重,只想听到一句诚心的:

新疆人,对不起,谢谢你.

国际大巴扎

那拉提草原

塞里木湖

天山

喀纳斯禾木村秋景

高昌故城

千年不朽的胡杨

吐鲁番葡萄沟

坎儿井

艾提尕尔清真寺

乌鲁木齐

乌鲁木齐夜

 

6/10/2008

ياش ئوغۇل -قىز دوسلىرىمىزنى، ھالاكەتتىىن قۇتۇلدۇرۋالايلى

6-11
چوڭ كىچىكلىكى :كىچىك نورمال چوڭ

 ياش  ئوغۇل -قىز  دوسلىرىمىزنى، ھالاكەتتىىن قۇتۇلدۇرۋالايلى !

0
قىممەتلىك  ياش  ئوغۇل-قىز دوسلىرىمىز  ! q53Ml:Wh  
4Bs   
پۈتۈن ئالەمنى يوقتىن بار قىلغۇچى ،چەكسىز  نىمەت  ۋە رىزق بەرگۇچى جانابى اللە  : بۇ دۇنيادا QsEh U  
جانلىقلار ئىچىدە ئىنساننى ئەڭ گۈزەل ،ئەڭ قابىلىيەتلىك قىلىپ ياراتقان . ئەقلى  تەپەككۇرىمىزنى ئىشقا سىلىپ نەزەر سالدىغان بولساق ،ھىچ شەك شۇبھىسىزكى جانابى اللە نىڭ چەكسىز قۇدرىتىنى  چۈشۈنۈپ ئۆز ھىكمەتلىرىنى بىلەلەيمىز .  ئىنسان  تۇغۇلۇپ  ئاتا -ئانىمىزنىڭ تەربىيلىشىدە  چوڭ بولۇپ ، بالىلىق ،ئۆسمۈرلۈك ، دەۋرىنى ئاخىرلاشتۇرۇپ ،ياشلىق دەۋرىگە قەدەم قويىمىز . بۇ ۋاقىت ئىنسان ھاياتىنىڭ ئەڭ گۈزەل ،ئەڭ جۇشقۇنلۇق دەۋرى ياشلىق چاغلىرىدۇر . uhS 54UFu\  
بۇ دەۋىر  ئۇلۇغ ياراتقۇچىمىز جانابى اللە نىڭ  بىزگە سۇنغان ئەڭ چوڭ نىمەتلىرىدىن بىرسى بولۇپ ، بۇنىڭ قىممىتىنى بىلىش ،بۇ ۋاقىتنى قولدىن بىرىپ قويۇش ئەڭ چوڭ پۇشايمانغا قىلىشىمىزغا سەۋەپ بولۇپ قالىدۇ .  بۇ ھەقتە : ھەزرىتى پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەت ئەلەيھىسسالاممۇ  بىز ياشلارغا شۇنداق تەۋسىيەلەردە بولغان (( قىرىلىق يىتىشتىن بۇرۇن ، ياشلىقنىڭ  قەدرىنى بىلىڭلار )  بۇ  دەۋرىمىزگە ئىبادەت نەزىرىمىزدىن قارغان ۋاختىمىزدا ، بۇ ۋاقىتتا قىلىنغان ئىبادەت ، ۋە  قىلغان ساۋاپلىق ئىشلار ، ئىلىم ئۈگۈنۈش ، باشقا  دەۋىرلەرگە قارغاندا پۈتۈنلەي پەرقلىق . ھەم ئوخشاش بولىشى مۈمكىنمۇ ئەمەس . دۇنيا نەزىرىيەسى نۇقتىسىدىن قارىغان ۋاختىمىزدا ، ئەۋلاتلىرىنىڭ كەلگۈسىنى  بىخەتەر كاپالەتكە ئىرىشتۈرۈش ئۈچۈن غەيرەت قىلۋاتقان مىللەتلەر  ياشلارغا ئالاھىدە ئەھمىيەت بەرمەكتە ،ئۆز مەدىنىيتى ، تارىخى ، سەنئىتىنى ئۈگۈتۈشكە كۈچ سەرپ قىلماقتا . ياشلار  ساغلام بىر جەمىيەتنىڭ ۋە ئۆز  مىللىتىنىڭ داۋام ئەتتۈگۈچى  مۇھىم شەخىسلىرىدۇر . بىر مىللەتنىڭ  قانچىلىك ساغلام  ۋە پاكىز بولۇشى  شۈمىللەتنىڭ  جەمىيەتتە  يۈرۋاتقان ياشلىرىغا مۇناسىۋەتلىك . |n{=?.4-d  
ev;NM@jPp  
قىممەتلىك  ياش ئوغۇل-قىزلار dr-qCK6@c  
ياشلىق  مىللەتنىڭ كەلگۈسى ، ھازىر  خەلىق  مىللەت بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن  ياشاۋاتقان  مۇشۇ ماددى ۋە مەنىۋى  پۈتۈن نەرسىلىرىمىزنى  بىزنىڭ ئارقىمىزدىكى  ئىنىلىرىمىز ،سىڭىللىرىمىزگە ، سۆيۈملۈك پەرزەنتىلىرىمىزگە مىراس قالدۇرۇپ كىتىمىز .  ۋاقىت قىممەتلىك  بىز  كەلگۈسى ئەۋلاتلىرىمىزغا ، كەلگۈسى ياشلىرىمىزغا  ماددى ۋە مەنىۋى جەھەتتىن  ساغلام بولغان  گۈزەل بىر مۇھىت ، گۈزەل بىر دۇنيا مىراس قالدۇرايلى . ئىتىقاتلىق مەسئۇلىيەت تۇيغۇسىنى ھىس قىلالايدىغان ، مىللى ئىرادە  مەنىۋى ھىس تۇيغۇلارغا باي ، ۋەتىنىگە ، مىللىتگە تەلپۇندىغان ياشلاردىن بولۇپ ئۈلگە بولىشىمىز لازىم .  تارىخ بەتلىرىنى ئوقۇپ باقساق  باشتا  ئسلام دىنىمىزنىڭ كىڭىيشىدە  ۋە قەلبىمىزدە ئورۇن ئىلىشىداكۆپلىگەن ياشلارنىڭ كۆرسەتكەن پىداكىرانە روھىنى كۆرۋالالايمىز . P-s>hF :#  
قىممەتلىك  ياش ئوغۇل-قىزلار IJ([o"?qw  
ئۇلۇغ دىنىمىز ئسلام، ئىنسانلارنىڭ بەخىتلىك ۋە خاتىرجەم ئۆتىشىگە ۋاستە بولغان نەرسىلەرنى بۇيرىغان. خەتەرلىك ۋە زىيانلىق بولغان نەرسىلەرنى چەكلىگەن ياكى توسقان. يەنە ياراتقۇچىمىز جانابى ئاللاھ ، قۇرئان كەرىمدە« ئىنسانلارنىڭ ئۆزلىرىنى خەتەرلىككە ئاتماسلىقنى، ئۆزلىرىگە زەرەر بىرىدىغان نەرسىلەردىن ئۇزاق تۇرۇشنى بۇيرىغان.» (سۇرە بەقەرە 195.ئايەت) . ^#3TaH N8o  
شۇنداق تىنىچ خاتىرجەم ياشاۋاتقان تۇرمۇشىمىزغا قەيەردىن، كىملەر تەرىپىدىن سوقۇلۇپ كىرگۈزىلگەن زەھەرلىك ئىچىملىكلەر ۋە چىكىملىكلەرنىڭ ئىستىمال قىلىش نىسبىتى كۈندىن كۈنگە كۆپىيىپ، مىللىتىمىز ئۇيغۇر خەلقى ۋە مۇسۇلمان قىرىنداشلىرىمىز ئۈچۈن ئىغىر دەرىجىدە ۋەيران بولۇش خەۋپىگە ئىلىپ بارماقتا. f5vpN5y  
بىر قىتىملىقىغا نىمە بولىدۇ دەپ باشلاپ قىلىپ، ئىنسانى قايتىشى قىيىن بولغان بىر يولغا باشلاپ كىرگەن زەھەرلىك ماددىلار ئىنسانلارنىڭ ھاياتىغا تەھدىت سىلىپ ياشلىرىمىزنىڭ مىڭىسىنى ئايلاندۇرۇپ جەمىيەتىمىزگە خاتىرجەمسىزلىك ۋە جىنايەت، ھەرخىل تۈردىكى يامان ئىشلارغا دۇچار قىلماقتا. V{#3xUTu9B  
زەھەرلىك ماددىلار، جانابى ھەقنىڭ ئىنسانلارغا بەخىش ئەتكەن ۋە ئىنساننى ئىنسان قىلغان ئەڭ مۇھىم ۋاستىلاردىن بىرى بولغان ئەقىل-پىكىرنى ئىشلىتەلمەيدىغان ئەھۋاللارغا ئەكىلىپ، ئىنساننىڭ ئەقىل-قابىلىيىتىنى بۇزۇپ، بەدەن ۋە رۇھى سالامەتلىك بىلەن بىرگە ئىنساننىڭ ئۆزىدە تۇغۇلۇشىتىن بىرى بولغان تەبىئى خىسلەتلىرىنى ۋە گۈزەللىكلەرىنى يوق قىلماقتا. bIcR3cJ&  
زەھەرلىك چىكىملىك ۋە ئىچىملىكنى قوللۇنىشنىڭ ناھايىتى كۆپ سەۋەپلىرى بار، تەتقىقاتچىلارنىڭ ئىسپاتلىشىچە: ياشلىرىمىزدىكى مەنىۋى بوشلۇق، تەلىم-تەربىيەنىڭ كەمچىللىكى، ئىتىقات ئاجىزلىقى، ئائىلىسىدە ئىتتىپاقلىق بولمىغانلىقى، ياشلارنىڭ مىڭىسىنى زەھەرلەيدىغان شەھۋانى مەتبۇئاتلار، ئۆزىگە ئىشەنچ قىلالماسلىق، ئەتراپىدىكى دوستلارىنى ياخشى تاللىيالماسلىقى قاتارلىقلار ،  بۇلارنىڭ يامان تەسىرى ياشلىرىمىزنى زەھەرلىك ئىچىملىك ۋە زەھەرلىك چىكىملىك پاتقىىقىغا كىرگۈزگەن باشلانغۇچ سەۋەپلىرىدىن بىرىسى. 6r*z,?%  
بىز بىر جەمىيەت بولۇش سۈپىتىمىز  بىلەن بۇ ھەقتە ئالاھىدە دىققەت قىلىشىمىز ، بۇنداق مەسىلىلەرنىڭ پەقەتلا ھۆكۈمەت ۋە قانۇن ئورگانلىرىنىڭ مەجبۇرىيىتى دىمەي ئومۇمى بىر مىللەتنىڭ تەغدىرى ۋە كىلەچىكى دەپ ھەربىر ئۇيغۇرغا چۈشكەن ۋەزىپىمىزنى ئىجرا قىلىشىمىز لازىم Z8Eb^h>  
C4c},  
قىممەتلىك  ياش  ئوغۇل-قىز دوسلىرىمىز  ! sYu]#eBWv  
ئەر بولغۇچى  ئۆينىڭ تۈۋرىكى ،ئەگەر ئوينىڭ ئۈستىنى كۆتۈرۈپ تۇرغۇچى تۈۋرۈك مۇستەھكەم بولمىسا ئۆيمۇ ساغلام بولمايدۇ . شۇنىڭ ئۈچۈن ، مىللەتنىڭ ئاتىسى ،مىللەتنىڭ ئاساسى بولغان ئەرلىرىمىز ، ئوزىمىزنىڭ ئەرلىك غۇرۇرىمىزنى ساقلاپ  مىللىتىمىزنىڭ  يىرمى ، مىللىتىمىزنىڭ ئانىسى بولغان ،ۋە بولۇش ئالدىدا تۇرۋاتقان  قىزلىرىمىزغا ئىگە چىقايلى . ھەر قانداق ئىش ئىككى تەرەپلىمىلىك بولىدۇ . ھەر ۋاقىت بىر تەرەپلىمىلىك بولماي ئادىل ھەق بولىشىمىز . ئادالەتلىك بولىشىمىز لازىم . ھىچ بىرىمىز  ئەتىمىزدىن ۋەدە بىرەلمەيمىز . بۈگۈنكى كۈندۈلۈك تۇرمۇشىمىزدا كۆرەۋاتقان بەزى كۆرنۈشلەرگە ، مەن ۋە مىنىڭ ئائىلەم  يولۇقمايدۇ دىيەلمەيمىز . بىز بىر مىللەت  بىر خەلىق بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن  ، بىرلىك ئىناقلىقنى بەرپا قىلىشىمىز لازىم . +Qdfn -Jm5  
{oO[\2=5  
قىممەتلىك  ياش  ئوغۇل-قىز دوسلىرىمىز  ! |uz7$_[HU  
ھەر ئىجتىمائى مەۋجۇدىيەت ئەر بىلەن ئايالنىڭ ئورتاق ھەمكارلىشىدىن بارلىققا كىلىدۇ. ئەر ياكى ئايال يالغۇز ھالدا، ھىچ قانداق بىر ئىشنى ۋۇجۇتقا كەلتۈرەلمەيدۇ. پەقەت ئەر بىلەن ئايال بىرلىكتە يىڭىلمەس كۈچ تەشكىل قىلالايدۇ. Th$fIb}a  
ئەرلەر ئاياللىرى بىلەن تىخىمۇ باھادىر، تىخىمۇ پەزىلەتلىك، ۋە تىخىمۇ ئەقىللىق كۆرنىدۇ. ئاياللارمۇ ئەرلىرى بىلەن تىخىمۇ مەرتىۋىلىك، تىخىمۇ ئەدەپلىك، ۋە تىخىمۇ جانغا يىقىن كۆرنىدۇ. ھەر بىر مۇۋاپىقىيەت قازانغان ئەرنىڭ ئارقىسىدا مۇتلەق بىر ئايال بار. ئەگەر ئۇ ئايال، ئۇنىڭغا ھەر تۈرلۈك يارىدەملەرنى قىلمىغان بولسا، ئۇ مۇۋاپىقىيەتلەرنى قولغا كەلتۈرشى ناتايىن. Iv%;+*^5  
بۇنىڭدىن شۇنى كۆرۋىلىشقا بولىدۇكى ئەر بىلەن ئايالنى بىر بىرىدىن ئايرىپ قاراشقا بولمايدۇ. #c,!&j=fZp  
&ssk}6%  
ئەمدى كۈنىمىزگە قارايدىغان بولساق، مىللىتىمىزنىڭ كەلگۈسدىكى ئانىلارى بولدىغان ياش قىزلىرىمىز ئويۇن-تاماشادىن بىشىنى كۆتۈرەلمەي يۈرۈشمەكتە. بۇ مۇناسىبەت بىلەن بەزى بىر قىزلىرىمىزغا شۇ كۆڭۈل سۆزۈمنى دىمەكچى: `: L>b  
ZzQd E_82  
ئەي! مىللىتىمىزنىڭ كەلگۈسىدىكى ئانىلىرى، ئەي! ئۇيغۇر قىزى، دۇنيانى تىترەتكەن،ئاتىللالار، ئالىپ ئارسىلانلار، ئوغۇزخانلار، ساتۇق بۇغراخانلار يىڭىلمەس كۈچلىرىنى سىزنىڭ ئانا قۇچاغىڭىزدىن ئالمىدىمۇ؟ مەھمۇد قەشقىرى، يۈسۈپ خاس ھاجىپ، ئەلشىر نەۋايى ۋە فارابىلارنى سىز تۇغمىدىڭىزمۇ؟ ۋە ئۇلار سىزنىڭ ئەمدۈرگەن ئاق سۈتىڭىزنىڭ قۇدرىتى بىلەن ئۇيغۇر تارىخىنىڭ بىرەر پارلاق يۇلتۇزى بولمىدىمۇ؟ سىز ھەر زامان ئەركىنلىك ئۈچۈن كۆرەش قىلغانلارغا قۇچاق ئىچىپ مىھرىڭىز بىلەن بىاغرىڭىزغا باسمىدىڭىزمۇ؟ 0kOwhK{  
o3MG[Aw  
ئەي! ئۇيغۇر قىزى، ئۈچ ۋىلايەت ئىنقىلاۋىدىكى قەھرىمانلىق داستانلارنى ئۇنۇتىڭىزمۇ؟ قەھرىمان مىللى ئارمىيىنىڭ جەڭچىلىرىگە شەپقەت ھەمشىرىسى بولمىدىڭىزمۇ؟ مۆلدۈردەك ئىتىلىۋاتقان ئوقلارغا قارىماي، جەڭگاھلاردا ياردار جەڭچىلەرگە ياردەم قولىڭىزنى ئۇزاتمىدىڭىزمۇ؟ ~aq`k   
}r77rAOO  
ئەي! ئۇيغۇر قىزى، ئۇيغۇر تارىخىنىڭ شانلىق سەھىپىلىرىدەسىزنىڭ روھىڭىز بارلىقىنى بىلمەيۋاتامسىز؟ دۇنيانىڭ ئەڭ نەپىس سەنئەت ئەسەرلىرىدىن بىرى بولغان «تاج-مەھەل مەقبەرىسى» سىزنىڭ ئىچىڭىزدىن بىرلىرى ئۈچۈن ياسالمىدىمۇ؟ فۇزۇلى ۋە ناۋايىلارنىڭ شىئىرلىرىدە ئۆزىڭىزنى كۆرمەيۋاتامسىز ؟ u=mvsUzX3D  
[ymL9I#z+  
ئەي! ئۇيغۇر قىزى، ئەتەڭ بەخىتلىك ۋە پارلاق بولسۇن. بىز سىنىڭ ئىتىقاتىڭغا، سىنىڭ ئىپپەت-نۇمۇسىڭغا، سىنىڭ پەزىلەتلىك ئەخلاقىڭغا، ۋە سىنىڭ ياردىمىڭغا مۇھتاچ. سەن خالىساڭ ھەرقانداق ئىشتا مۇۋاپىقىيەت قازىنالايدىغانلىقىڭغا ئىشىنىمەن. چۈنكى سىنىڭ تومۇرىڭدا ئىقىۋاتقان قان ئۇيغۇر قانىدۇر...................

6/09/2008

ne

ئۇيغۇر قېرنداشلار بۇنى چوقۇم كۆرۈڭلار0

باشقۇرۇش ئەسكەرىتمىسى :
باشقۇرغۇچى ئەلتۈرۈك بۇ تېمىنى تورداشلار ئىجادى ئەسەرلىرى دىن بۇ سەھىپىگە كۆچۈرۈپ كەلدى .(2008-06-09)
لوقمان ھەكىمنىڭ 300 نەسىھىتى... gS4Z%\O~  
1. ئەي پەرزەنتىم، ئۇلۇغ ۋە قۇدرەتلىك ياراتقۇچىنى تونۇ. xh%Dz<i>  
2. كىمگە پەند- نەسىھەت قىلساڭ ئاۋال ئۇنىڭغا ئۆزۈڭ ئەمەل قىل. @o!QUCr>  
3. سۆزنى ئۆز قەدرىڭگە لايىق قىل. 9Y vgF[Q  
4. ئادەملەرنىڭ قەدرىنى بىل. &)H *4E  
5. ھەممىنىڭ ھەققى- ھوقوقىنى چۈشەن. ;I ZV{  
6. سىرىڭنى مەخپىي تۇت. Dswvt|\Z  
7. دوستۇڭنى قېيىن كۈندە سىنا. {!gF+RcV  
8. دوستتىن پايدا- زىياندا ئىمتىھان ئال. pGn>7ga{G}  
9. ئەخمەق ۋە نادان ئادەملەردىن قاچ. Emo'b)  
10. دانا ۋە زېرەك دوستنى دوست تۇت. BdbPv_  
11. ياخشى ئىشقا مەھكەم كىرىش. O~8sSC&EU  
12. ئايال كىشىگە ھەددىدىن زىيادە ئىشەنمە. #~,8PFMQ  
13. ساپ دىل ۋە دانا كىشىلەر بىلەن مەسلىھەت قىل. ;hCXQTe.2  
14. سۆزنى ئىسپاتى بىلەن سۆزلە. N7~z R z  
15. ياشلىقنى غەنىيمەت بىل. 9@Ng 2Jz  
16. ياشلىقتا ئىككى دۇنيا ئىشلىرىنى قىلىۋال. (rBzkGbJl  
17. دوست- يارەنلىرىڭنى ئەزىز بىل. Xg~I eK 7  
18. دوست- دۈشمىنىڭگە يۈزۈڭنى ئوچۇق تۇت. zOKT3jg  
19. ئاتا- *** غەنىيمەت بىل. `%@4d=&#T  
20. ئۇستازنى ئاتىدىن ئەزىز بىل. k8NQF{X  
21. خەجنى كىرىمگە قاراپ قىل. WjZMED_  
22. ھەممە ئىشتا ئورتاھال يول تۇت. c#&OPd+}  
23. ئالىيجانابلىقنى ئۆزۈڭگە شۇئار قىل. ?(,Mg.qj  
24. مېھماننىڭ خىزمىتىنى قائىدىدەك قىل. `X<]O  
25. بىراۋنىڭ ئۆيىگە كىرگىنىڭدە كۆز ۋە تىلىڭغا ئېھتىيات قىل. ^EYC"1`&v  
26. كىيىم- كېچەك ۋە بەدىنىڭنى پاكىز تۇت. ^;X1; C|  
27. جامائەت بىلەن بىللە بول. {+)B[J/at  
28. پەرزەنتىڭگە ئىلىم ۋە ئەدەپ ئۆگەت. m\('[|F  
29. ئىلاج بولسا پەرزەنتىڭگە چەۋەندازلىق ۋە مەرگەنلىكنى ئۆگەت. GwpCD3'  
30. ئۆتۈك ۋە كەش كىيىشنى ئوڭ پۇتۇڭدىن، سېلىشنى سول پۇتۇڭدىن باشلا. :}; fnPA<  
31. بىراۋ بىلەن ئىش قىلساڭ شۇ ئادەمگە لايىق ئىش قىل. 7lh{Zk(  
32. كېچىدە سۆزلىسەڭ ئاستا ۋە مۇلايىم سۆزلە، كۈندۈزى سۆزلىسەڭ ئەتراپىڭغا بېقىپ سۆزلە. '}2elYNs  
33. ئاز يېيىش ۋە ئاز سۆزلەشنى ئادەت قىل. n T050fNt:  
34. ئۆزۈڭگە ياقمىغان نەرسىنى ئۆزگىگە زورلىما. Pm&3jJ=+  
35. ھەر ئىشنى ئاۋۋال ئويلاپ چارە- تەدبىر بىلەن قىل. g&V\3Dg)u  
36. ئۇقماي ئۇستازلىق قىلما. nU$qqg#  
37. خوتۇن(خاتۇن) ۋە بالىغا سىر ئېيتما. i1JHf P"  
38. باشقىلارنىڭ ياخشىلىقىنى تەمە قىلما. !a3C _E  
39. پەسكەشتىن ۋاپا كۈتمە. T,-9`P&  
40. ھەرقانداق ئىشنى كەم- كوتسىز دېمە. d%k*B\~)  
41. قىلمىغان ئىشنى ھېسابقا ئالما. vq]rl$ptG  
42. بۈگۈنكى ئىشنى ئەتىگە قويما. 7j#Vl TT)  
43. ئۆزۈڭدىن چوڭغا چاقچاق قىلما. C~(u1BUPxP  
44. ئۆزۈڭدىن چوڭغا ئارتۇق سۆزلىمە. 8e)Jon/o!  
45. كىشىلەرگە يامان كۆرۈنمەسلىككە تېرىش. yG'R8+D]'  
46. ھاجەتمەن كىشىلەرنى نائۈمىد قايتۇرما. @I?i@`J  
47. ئۆتكەن جاڭجالنى ئەسلىمە. .]'; \X:c  
48. باشقىلارنىڭ ياخشىلىقىنى ئۆز ياخشىلىقىڭ بىلەن ئارىلاشتۇرما. k|g~hT1\  
49. بايلىقىڭنىڭ مىقدارىنى دوست- دۈشمىنىڭگە بىلدۈرمە. <z^|a(g_*  
50. قېرىنداشنى قېرىنداشتىن ئايرىما. xn]Nvu3a  
51. ياخشى ئادەمنىڭ غەيۋىتىنى قىلما. '?1d=R  
52. پەقەت ئۆزەڭنىلا ئويلىما. DuQ$*F_Zq  
53. كۆپچىلىك قوزغالسا سەنمۇ ئۇلارغا ئەگەش. e);pz+AoF4  
54. بارماقلىرىڭنى ئېغىز ۋە بۇرنۇڭغا تەگكۈزمە. `m?%Mz%r  
55. ئادەملەرنىڭ ئالدىدا چىش كولىما. B![X^yF  
56. تۈكۈرۈك(خەپۈرۈك) ۋە بۇرنۇڭنى يۇقۇرى ئاۋازدا تاشلىما. IwjUb.6  
57. ئەسنىسەڭ ئېغىزىڭنى قولۇڭ بىلەن توس. %^F*?5e  
58. ئادەملەرگە قاراپ كېرىلمە. iO93BQ  
59. بارمىقىڭنى بۇرنۇڭغا تىقما. =w`0P8  
60. بىراۋنى بىراۋ ئالدىدا خېجىل قىلما. #>" tng6  
61. جىددىي سۆزنى چاخچاققا ئايلاندۇرما. DQ~GU  
62. قاش- كۆزۈڭ بىلەن ئىملاپ، چېقىمچىلىق قىلما. 8c%0je52  
63. ئېيتقان سۆزۈڭنى تەكرارلىما. 94Nl  
64. بىراۋنى مەنىسىز كۈلدۈرۈشتىن ساقلان. x.\e:a&t+M  
65. ئۆزۈڭنى ۋە يېقىنلىرىڭنى باشقىلار ئالدىدا ماختىما. 6Z,dNI;  
66. ئۆزۈڭنى ئاياللاردەك پەردازلىما.  -FT0Q;  
67. بالىلىرىڭ نېمە دېسە شۇنى قىلىپ بېرىۋەرمە. Ef26 M]]X  
68. تىلنى ئايا. wn[6\3}GQ  
69. سۆزلەۋاتقاندا قولۇڭنى سىلكىمە. =xgp NSH  
70. ھەممە ئادەمنى ھۆرمەتلەشنى ئۇنتۇما. 'Ehk:v"(z  
71. ئېغىۋاگەر ئادەم بىلەن ھەمسۆھبەت بولما. 3ckaFw&V  
72. ئۆلگەن ئادەمنى يامانلاپ تىلغا ئالما. "K1`/DL  
73. ئىلاجنىڭ بارىچە بىراۋ بىلەن ئۇرۇشما ۋە خۇسۇمەت ساقلىما. WQ*<s%F{n)  
74. بىراۋنىڭ كۈچ- قۇدرىتىنى سىناپ يۈرمە. Ze0&|#Y`<  
75. چوڭلارنىڭ ساۋاقلىرىنى ياخشىلىق بىلەن يادىڭدا تۇت، گۇمانخور بولما. [;m41?~  
76. ئۆز نېنىڭنى باشقىلارنىڭ داستىخىنىدا يېمە. 1sb}~>d&  
77. ئىشتا ئالدىراقسانلىققا يول قويما. oW5RGb}O  
78. مال- دۇنيا تاپىمەن دەپ ئۆزۈڭنى قىينىما. k[@8(J;nB  
79. بىراۋ ئۆزىنى بىلمىسە، سەن ئۇنى بىل. ?j XOSPC  
80. غەزىپىڭ كەلگەندە سۆزنى تاللاپ سۆزلە. =z~Hq:M  
81. ئېتىكىڭ بىلەن بۇرنۇڭنى سۈرتمە. hf,d\(d/  
82. قۇياش چىققۇچە ئۇخلاپ ياتما. > 9K>VJ  
83. باشقىلارنىڭ ئالدىدا نەرسە- كېرەك يېمە. 7n(bk:K`l  
84. چوڭلارنىڭ ئالدىدا ماڭما. @@JjA<*Po  
85. باشقىلار سۆزلىگەندە سۆزىگە قوشۇق سالما. (ann^zh8  
86. بېشىڭنى ساڭگىلىتىپ ئولتۇرما. ;|&lnR  
87. كوچىدا ئوڭ- سولغا قاراۋەرمە، ئالدىڭغا قاراپ ماڭ. %7qFZGbE+  
88. ئىمكان بار يايتاق ئۇلاغقا مىنمە. 1)sXgL*{g  
89. مېھماننىڭ ھوزۇرىدا بىراۋغا غەزىپىڭنى چاچما.  5  
90. مېھماننى ئىشقا بۇيرىما. _\&O4`_G7  
91. دىۋانە ۋە مەس بىلەن سۆزلەشمە. c!^lj/y  
92. كوچىلاردا بىكارچى ۋە گەپ ئاڭلىمايدىغانلار بىلەن بىللە ئولتۇرما. (L[uHG,Xg  
93. پايدا- زىيانغا ئۆزۈڭنى ئۇرۇپ ئابرويۇڭنى تۆكمە. FDZ#'w  
94. مەمەدان ۋە تەكەببۇر بولما. -CQ+s7F6  
95. باشقىلارنىڭ ساڭا خۇسۇمەت قىلىشىدىن قاچ. x- Vfd'`9  
96. جېدەل ۋە پىتنىدىن قاچ. H1U[)c.:V  
97. پىچاقسىز، ئۈزۈكسىز ۋە پۇلسىز يۈرمە. BONfV,  
98. ئۆزۈڭنى خارلىماسلىققا ئىنتىل. 3V wL1Ez  
99. ئاددىي- ساددا، كەمتەر بول. l~ U:@  
100.ئاللاھتىن قورقۇش، خەلققە ئىنساپ قىلىش، چوڭلارغا خىزمەت قىلىش، كىچىكلەرگە شەپقەت قىلىش، دەرۋىشلەرگە ساخاۋەت قىلىش، دوست- يارانلەرگە نەسىھەت قىلىش، دۈشمىنىڭگىمۇ سىلىق مۇئامىلە قىلىش، جاھىللارغا سۈكۈت قىلىش، ھۆرمەت قىلىش بىلەن ياشا. بىراۋنىڭ مېلىغا تەمە كۆزى بىلەن قارىما. 5nkW k3MX  
201.ﺋﯩﮭ ﺋﻮﻏﻠﯘﻡ، ﺋﺎﻟﻼﻧﻰ ﻳﻪﻛﻜﻪ-ﻳﯩﮕﺎﻧﻪ ﺩﻩﭖ ﺗﻮﻧﯘﻏﺎﻳﺴﻪﻥ. *g6s  
202-ﻗﺎﻧﺪﺍﻗﻼ ﯞﻩﺯ ﻧﻪﺳﯩﮭﻪﺕ ﻗﯩﻠﻤﺎﻗﭽﻰ ﺑﻮﻟﺴﺎﯓ ﺋﺎﯞﺍﻝ ﺋﯚﺯﯗﯓ ﺋﻪﻣﻪﻝ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. oVxZM$  
203-ﺳﯚﺯﻧﻰ ﺋﯚﺯ ﻗﺎﺑﯩﻠﯩﻴﯩﺘﯩﯖﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺳﯚﺯﻟﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. qTcFNdYM%  
204-ﺟﺎﻣﺎﺋﻪﺗﻨﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﺮ-ﻗﯩﻤﻤﯩﺘﯩﻨﻰ ﺑﯩﻠﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. hR(j*EHf  
205-ﻛﯩﻤﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﮬﻪﻗﻘﻰ ﺑﺎﺭ ﺋﯘﻧﻰ ﺗﻮﻧﯘﻏﺎﻳﺴﻪﻥ. VByZKfF  
206-ﺋﯚﺯﻩﯕﻨﯩﯔ ﻣﻪﺧﭙﻰ ﺳﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺩﯨﻠﯩﯖﺪﺍ ﻣﻪﮬﻜﻪﻡ ﺳﺎﻗﻠﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. '?z^YO[  
207-ﺩﻭﺳﺘﻨﻰ ﻗﺎﺗﺘﯩﻘﭽﯩﻠﯩﻖ ﻳﻪﺗﻜﻪﻧﺪﻩ ﺳﯩﻨﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. d" t+X  
208-ﺩﻭﺳﺘﻨﻰ ﭘﺎﻳﺪﺍ-ﺯﯨﻴﺎﻧﺪﺍ ﺋﯩﻤﺘﯩﮭﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﯩﻠﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. /}N9|  
209-ﺋﻪﺧﻤﻪﻕ،ﻧﺎﺩﺍﻥ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﻳﯩﺮﺍﻕ ﻗﺎﭼﻘﺎﻳﺴﻪﻥ. K.i oH  
210-ﺋﺎﻗﯩﻞ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭﻧﻰ ﺩﻭﺳﺘﻠﯘﻗﻘﺎ ﺗﺎﻟﻠﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. y",q1 0f}  
211-ﻳﺎﺧﺸﯩﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺳﺎﯞﺍﺑﻠﯩﻖ ﺋﯩﺸﻘﺎ ﺗﯩﺮﯨﺸﯩﭗ ﺳﻪﺋﯩﻲ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. $;, .$n  
212-ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭﻏﺎ ﺋﺎﻧﭽﻪ ﺋﯩﺸﯩﻨﯩﭗ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺑﺎﻗﻠﯩﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. Th/%-M*  
213-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺋﯩﺸﻨﻰ ﺋﺎﻗﯩﻞ ﯞﻩ ﻣﻪﺳﻠﯩﮭﻪﺗﻠﯩﻚ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻣﻪﺳﻠﯩﮭﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. -! jI[G&  
214-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺳﯚﺯ ﻗﯩﻠﺴﺎﯓ ﺩﻩﻟﯩﻞ-ﮬﯚﺟﺠﯩﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 'Ah+Y gMc  
215-ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﯞﺍﻗﺘﯩﯖﻨﻰ ﻏﻪﻧﯩﻴﻤﻪﺕ ﺑﯩﻠﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. nmc?W  
216-ﻳﺎﺷﻠﯩﻖ ﯞﺍﻗﺘﯩﯖﺪﺍ ﺩﯗﻧﻴﺎ ﯞﻩ ﺋﺎﺧﯩﺮﻩﺗﻠﯩﻚ ﺋﯩﺸﻠﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺗﻪﻳﻴﺎﺭﻻﭖ ﺋﺎﻟﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. {D*0i<  
217-ﺩﻭﺳﺖ-ﻳﺎﺭﻩﻧﻠﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺋﻪﺯﯨﺰ ﻣﯚﮬﺘﯩﺮﻩﻡ ﺑﯩﻠﮕﻪﻳﺴﻪﻥ،ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﺋﻮﭼﯘﻕ ﭼﯩﺮﺍﻱ ﺑﻮﻟﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. f`TNllV&  
218-ﺋﺎﺗﺎ-ﺋﺎﻧﺎﯕﻨﯩﯔ ﮬﺎﻳﺎﺗﻠﯩﻐﯩﻨﻰ ﻏﻪﻧﯩﻴﻤﻪﺕ ﺑﯩﻠﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. u:B?#@:  
219-ﺋﯘﺳﺘﺎﺯﻧﻰ ﺋﺎﺗﺎ-ﺋﺎﻧﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻳﺎﺧﺸﯩﺮﺍﻗﻰ ﺩﻩﭖ ﺑﯩﻠﮕﻪﻳﺴﻪﻧﻜﻰ،ﺋﯘ ﺋﺎﺧﯩﺮﻩﺕ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺗﻪﺭﺑﯩﻴﻪ ﻗﯩﻠﻐﯘﭼﯩﺪﯗﺭ. ~XK ~Q"  
220-ﺧﯩﺮﺍﺟﻪﺗﻨﻰ ﻛﯩﺮﯨﻤﻨﯩﯔ ﺋﺎﺯ-ﻛﯚﭘﻠﯩﻜﯩﮕﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. Ml/tNL8  
221-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺋﯩﺸﺘﺎ ﺋﻮﺗﺘﯘﺭﯨﮭﺎﻝ ﺑﻮﻟﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. k1##?_K{j  
222-ﺟﯘﯞﺍﻧﯩﻤﻪﺭﺩﻟﯩﻚ ﯞﻩ ﺳﯧﺨﯩﻠﯩﻘﻨﻰ ﺋﯚﺯﻩﯕﮕﻪ ﮬﯜﻧﻪﺭ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. oodvI0T  
223-ﺋﯚﻳﯜﯕﮕﻪ ﻣﯧﮭﻤﺎﻥ ﻛﻪﻟﺴﻪ ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﯩﻨﻰ ﯞﺍﺟﯩﭗ ﺗﻪﺭﯨﻘﯩﺪﻩ ﺋﺎﺩﺍ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. gvDX<|;:g  
224-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺋﯚﻳﮕﻪ ﺑﺎﺭﺳﺎﯓ ﺗﯩﻞ ﯞﻩ ﻛﯚﺯﯛﯕﻨﻰ ﺳﺎﻗﻼﭖ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﻏﺎﻳﺴﻪﻥ. nj,*`)[  
225-ﺑﻪﺩﻩﻥ ﻛﯩﻴﯩﻤﻠﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﭘﺎﻙ ﺗﯘﺗﻘﺎﻳﺴﻪﻥ. ?yD510?  
226-ﻛﯚﭘﭽﯩﻠﯩﻚ ﺟﺎﺋﺎﺋﻪﺗﺘﯩﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﯩﭗ ﻗﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. `~]U|P3  
227-ﺑﺎﻻ-ﭼﺎﻗﺎ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻠﯩﺮﯨﯖﻐﺎ ﺋﯩﻠﯩﻢ ﺋﻪﺩﻩﭖ ﺋﯚﮔﯜﺗﯜﺷﻜﻪ ﺳﻪﺋﯩﻲ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. C*?}>u7w  
228-ﻣﯘﻣﻜﯩﻨﻘﻪﺩﻩﺭ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻠﯩﺮﯨﯖﻐﺎ ﺋﻮﻕ ﺋﯧﺘﯩﺶ،ﺋﺎﺕ ﻣﯩﻨﯩﺶ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﮬﻪﺭﺑﯩﻲ ﻣﺎﮬﺎﺭﻩﺕ،ﻣﻪﺷﯩﻖ ،ﻣﯘﺩﺍﭘﯩﺌﻪ،ﮬﯘﺷﻴﺎﺭﻟﯩﻖ ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰ ﺋﯚﮔﻪﺗﻜﻪﻳﺴﻪﻥ. !hlj/+EV  
229-ﻛﯚﻳﻨﻪﻙ،ﭼﺎﭘﺎﻥ،ﺋﯚﺗﯜﻙ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﻛﯩﻴﯩﻤﻠﻪﺭﻧﻰ ﻛﯩﻴﻤﻪﻛﭽﻰ ﺑﻮﻟﺴﺎﯓ ﺋﻮﯓ ﺗﻪﺭﻩﭘﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﻛﯩﻴﮕﻪﻳﺴﻪﻥ،ﺳﺎﻟﻐﺎﻧﺪﺍ ﺳﻮﻝ ﺗﻪﺭﻩﭘﺘﯩﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺳﺎﻟﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. #`$~vr  
230-ﮬﻪﺭ ﻛﯩﻤﮕﻪ ﺳﯚﺯ ﻗﯩﻠﺴﺎﯓ ﻳﺎﻛﻰ ﺑﯩﺮ ﻣﯘﺋﺎﻣﯩﻠﻪ ﻗﯩﻠﺴﺎﯓ ﺷﯘ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﻪﮬﯟﺍﻟﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. d L+^c`R  
231-ﻛﯩﭽﯩﺴﻰ ﺳﯚﺯ ﻗﯩﻠﺴﺎﯓ ﺋﺎﺳﺘﺎ ،ﭘﻪﺳﺮﺍﻕ،ﻛﯜﻧﺪﯗﺯﻯ ﺳﯚﺯ ﻗﯩﻠﺴﺎﯓ ﺋﻪﺗﺮﺍﭘﯩﯖﻐﺎ ﻗﺎﺭﺍﭘﺮﺍﻕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. J6^W!'\ai  
232-ﺋﺎﺯ ﻳﯩﻴﯩﺶ،ﺋﺎﺯ ﺋﯘﺧﻼﺵ،ﺋﺎﺯ ﺳﯚﺯﻟﻪﺷﻨﻰ ﺋﯚﺯﻩﯕﮕﻪ ﺋﺎﺩﻩﺕ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 9Pfh}5}  
233-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﻧﻪﺭﺳﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯﻩﯕﮕﻪ ﻳﺎﻗﺘﯘﺭﻣﯩﺴﺎﯓ ﻳﻪﻧﻪ ﺑﯩﺮﺍﯞﻏﺎ ﮬﻪﻡ ﻻﻳﯩﻖ ﻛﯚﺭﻣﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. /]+Z~%.L  
234-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺋﯩﺶ ﻗﯩﻠﺴﺎﯓ ﻳﺎﺧﺸﻰ ﺋﻮﻳﻼﭖ ﺋﻪﻗﯩﻞ-ﭘﺎﺭﺍﺳﻪﺗﻠﯩﻚ ﮬﻪﻡ ﺗﻪﺩﺑﯩﺮﻟﯩﻚ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. N$PgCa?  
235-ﻳﺎﺧﺸﻰ ﺑﯩﻠﯩﭗ ﺋﯚﮔﻪﻧﻤﻪﻱ ﺗﯘﺭﯗﭖ،<ﻣﻪﻥ ﺑﯩﻠﯩﻤﻪﻥ >ﺩﻩﭖ ﺋﯘﺳﺘﺎﺗﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. yfT|;AM_N  
236-ﺋﺎﻳﺎﻟﻼﺭﻏﺎ،ﻛﯩﭽﯩﻚ ﺑﺎﻟﯩﻼﺭﻏﺎ ﻣﻪﺧﭙﯩﻲ ﺳﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺩﯨﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. ]VCNA3n  
237-ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺧﻪﻳﯩﺮ-ﺋﯧﮭﺴﺎﻧﯩﻐﺎ ﻛﯚﯕﯜﻝ ﺑﺎﻏﻼﭖ ﻗﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. JF/m:@}  
238-ﻧﺎﺋﻪﮬﻠﻰ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭﺩﯨﻦ ﯞﺍﭘﺎﻧﻰ ﺋﯩﻤﯩﺪ ﺗﯘﺗﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 0^>*% i  
239-ﺋﻮﻳﻼﻧﻤﺎﺳﺘﯩﻦ ﺋﺎﻟﺪﯨﺮﺍﭖ ﮬﯧﭽﻘﺎﻧﺪﺍﻕ ﺋﯩﺸﻘﺎ ﻗﻪﺩﻩﻡ ﻗﻮﻳﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. v-0[|DX<  
240-ﺋﯚﺯﻩﯓ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻥ ﺋﯩﺸﻨﻰ <ﻣﻪﻥ ﻗﯩﻠﺪﯨﻢ>ﺩﯨﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. vW:{?O  
241-ﺑﯜﮔﯜﻥ ﻗﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ ﺋﯩﺶ-ﺋﻪﻣﻪﻟﻨﻰ ﺋﻪﺗﯩﮕﻪ ﻗﻮﻳﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. /$ g1 nf  
242-ﺋﯚﺯﻩﯕﺪﯨﻦ ﭼﻮﯓ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﯘﻳﯘﻥ-ﭼﺎﻗﭽﺎﻕ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. &=/ws-cA  
243-ﺋﯘﻟﯘﻍ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﻛﯚﭖ ﺳﯚﺯﻟﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. X75/Iz  
244-ﻛﯚﭘﭽﯩﻠﯩﻜﻜﻪ ﮔﯘﺳﺘﺎﺧﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. >hM,Re6G  
245-ﮬﺎﺟﻪﺗﻤﻪﻥ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﻧﺎ ﺋﯩﻤﯩﺪ ﻳﺎﻧﺪﯗﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. (J?-4Pw]  
246-ﺋﯚﺗﯜﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ ﺋﺎﺩﺍﯞﻩﺗﻨﻰ ﺗﻪﮔﻪﭖ ﺋﯘﺭﯗﺵ-ﺗﺎﺭﺗﯩﺶ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. `h6lh_pWW  
247-ﺑﺎﺷﻘﺎ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺧﻪﻳﯩﺮ-ﺋﯩﮭﺴﺎﻧﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯﯛﯕﻨﯩﯔ ﺧﻪﻳﯩﺮ-ﺋﯩﮭﺴﺎﻧﯩﻐﺎ ﺋﺎﺭﯨﻼﺷﺘﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. ?i2' {bTP  
248-ﺋﯚﺯﯛﯕﻨﯩﯔ ﭘﯘﻝ ﻣﯧﻠﯩﯖﻨﻰ ﻣﻪﻳﻠﻰ ﺩﻭﺳﺖ،ﻣﻪﻳﻠﻰ ﺩﯛﺷﻤﻪﻥ ﺑﻮﻟﺴﯘﻥ ﮬﯧﭽﻜﯩﻤﮕﻪ ﻛﯚﺭﻩﺗﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. Vp_G[P$  
249-ﺋﯘﺭﯗﻕ-ﺗﯘﻏﻘﺎﻧﻠﯩﺮﯨﯖﺪﯨﻢ ﻣﺎﻝ-ﺩﯗﻧﻴﺎﻧﻰ ﺩﻩﭖ ﺗﯘﻏﻘﺎﻧﭽﯩﻠﯩﻘﻨﻰ ﺋﯜﺯﻣﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. 3xX2IN  
250-ﻳﺎﺧﺸﻰ ،ﺳﺎﻟﯩﮭ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﻏﻪﻳﯟﯨﺘﯩﻨﻰ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. tF#DnPL  
251-ﺋﯚﺯﯛﯕﮕﻪ ﺗﻪﻣﻪﻧﻨﺎ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﻗﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. QBRr*5O  
252-ﺟﺎﻣﺎﺋﻪﺗﻠﻪﺭ ﺋﯚﺭﻩ ﺗﯘﺭﻏﺎﻥ ﺑﻮﻟﺴﺎ ﺳﻪﻥ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﯗﭖ ﺋﺎﻟﻤﺎﻱ ﺋﯘﻻﺭﻏﺎ ﻣﯘﻓﻔﻪﻗﯩﻴﻪﺕ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺋﯚﺭﻩ ﺗﯘﺭﻏﺎﻳﺴﻪﻥ. 6n @ R>  
253-ﻗﻮﻟﻠﯩﺮﯨﯖﻨﻰ ﺑﯩﺮ-ﺑﯩﺮﯨﮕﻪ ﻛﯩﺮﯨﺸﺘﯜﺭﯛﭖ ﮔﯩﺮﻩ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. Dgo[OoQ  
254-ﺧﺎﻻﻳﯩﻘﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺗﯧﺸﯩﯖﻨﻰ ﺋﺎﺧﺘﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. B'F9GK^<-  
255-ﺋﻪﺳﻨﯩﮕﻪﻧﺪﻩ ﺋﺎﻏﺰﯨﯖﻨﻰ ﻗﻮﻟﯘﯓ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯩﺘﯩﭗ ﺋﺎﻟﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. V<Z{)Y$aN  
256-ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﺋﺎﯞﺍﺯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﭼﯜﺷﻜﯜﺭﯛﭖ،ﻣﯩﺸﻘﯩﺮﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. f9-qk4J  
257-ﺧﺎﻻﻳﯩﻘﻨﯩﯔ ﻳﯜﺯﯨﮕﻪ ﺑﺎﻗﺘﯘﺭﯗﭖ ﻛﯧﺮﯨﻠﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. '#t"t,a  
258-ﺧﺎﻻﻳﯩﻘﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺑﯘﺭﻧﯘﯕﻨﻰ ﻛﻮﭼﯩﻠﯩﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. {nX}-sR  
259-ﺋﯘﻳﯘﻥ-ﭼﺎﻗﭽﺎﻕ ﺋﺎﺭﯨﻼﺵ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﻛﯜﻟﺪﯛﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﺳﯚﺯ-ﮬﻪﺭﯨﻜﻪﺗﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. );}x?\M>x  
260-ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﻛﯚﭘﭽﯩﻠﯩﻚ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺧﯩﺠﯩﻞ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. =rHx  
261-ﻗﺎﺵ ﻛﯚﺯﯛﯓ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻧﺎﺯ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﺑﯩﺮﺍﯞﻧﻰ ﺋﻪﻳﯩﭙﻠﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. dt Hv5F  
262-ﺑﯩﺮ ﻗﺎﺗﺎﺭ ﺳﯚﺯﻟﯩﮕﻪﻥ ﺳﯚﺯﻧﻰ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﯗﭖ ﺳﯚﺯﻟﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. clG(jF,?:  
263-ﻛﯜﻟﻜﻪ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﯨﺪﯨﻐﺎﻥ ﺳﯚﺯﻧﻰ ﻗﯩﻠﯩﺸﺘﯩﻦ ﮬﻪﺯﻩﺭ ﺋﻪﻳﻠﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. ?N===O[<  
264-ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺋﯚﺯﯛﯕﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﺎﻳﺎﻟﯩﯖﻨﻰ ﺋﯩﺰﮬﺎﺭ،ﺋﻪﺑﺮﻩﻝ ﺑﯩﻠﯩﭗ ﻣﺎﺧﺘﯩﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 5^E89R|H  
265-ﺋﯚﺯﯛﯕﻨﻰ ﺧﻮﺗﯘﻥ ﻛﯩﺸﯩﮕﻪ ﺋﻮﺧﺸﯩﺘﯩﭗ ﻳﺎﺳﺎﻧﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. ecCQ H1hE  
266-ﮬﻪﺭﮔﯩﺰ ﺋﺎﻳﺎﻟﯩﯔ ﯞﻩ ﺑﺎﻟﯩﻠﯩﺮﯨﯖﻨﯩﯔ ﻧﺎﺗﻮﻏﺮﺍ ﻣﻪﺧﺴﯩﺘﯩﭽﻪ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. r6U}-[sp(  
267-ﻣﺎﻻ-ﻗﯘﺭﯗﻕ ﺳﯚﺯﺩﯨﻦ ﺗﯩﻠﯩﯖﻨﻰ ﺳﺎﻗﻠﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. U PZ(y]@  
268-ﺳﯚﺯﻟﯩﮕﻪﻧﺪﻩ ﻗﻮﻟﯘﯕﻨﻰ ﺷﯩﻠﺘﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. JRp_tLe9~  
269-ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﻳﺎﻣﺎﻥ ﺳﯚﺯﯨﻨﻰ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻳﻪﺭﺩﻩ ﻗﯘﻻﻕ ﺳﯧﻠﯩﭗ ﺋﺎﯕﻼﭖ ،ﻳﺎﺭﺩﻩﻣﻠﯩﺸﯩﭗ ﺑﻪﺭﻣﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. K`]crO0&O  
270-ﮬﻪﺭ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺋﯚﺯﯨﮕﻪ ﭘﺎﺩﯨﺸﺎﮬ ﮬﯚﺭﻣﯩﺘﯩﻨﻰ ﺳﺎﻗﻠﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. mIAqm|G  
271-ﺋﯚﻟﮕﻪﻥ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﻳﺎﻣﺎﻥ ﺳﯚﺯﯨﻨﻰ ﺳﯚﺯﻟﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. `Y X}BoiK  
272-ﻣﯘﻣﻜﯩﻦ ﻗﻪﺩﻩﺭ ﻛﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯘﺭﯗﺵ-ﺗﺎﻻﺵ ،ﺩﻩﯞﺍ-ﺩﻩﺳﺘﯘﺭ ﻗﯩﻠﯩﺸﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. e+}ExD1s}  
273-ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﻛﯜﭼﯩﻨﻰ ﺳﯩﻨﯩﻐﯘﭼﻰ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. }&K {U67w  
274-ﺑﯩﺮﺍﯞﻧﯩﯔ ﺗﻪﺟﯩﺮﺑﯩﺪﯨﻦ ﺋﯚﺗﻜﻪﻥ ﻧﻪﺭﺳﯩﺴﯩﻨﻰ ﺳﺎﻻﮬﯩﻴﻪﺗﺴﯩﺰ ﮔﯘﻣﺎﻥ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. jAa/=Gt7  
275-ﺋﯚﺯﻧﯧﻨﯩﯖﻨﻰ ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﺩﺍﺳﺘﯩﺨﯩﻨﯩﺪﺍ ﻗﻮﻳﯘﭖ ﻳﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. ]g][OS+  
276-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﺩﯗﻧﻴﺎﻟﯩﻖ ﺋﯩﺸﺘﺎ ﺋﺎﻟﺪﯨﺮﺍﯕﻐﯘﻟﯘﻕ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. EqN/  
277-ﻣﺎﻝ-ﺩﯗﻧﻴﺎﻟﯩﻖ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯚﺯﻩﯕﻨﻰ ﻗﺎﺗﺘﯩﻖ ﻣﯘﺷﺸﻪﻗﻘﻪﺗﻜﻪ ﺳﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. $]1Qk&a  
278-ﮬﻪﺭ-ﻛﯩﻢ ﺋﯚﺯ ﯞﯗﺟﯘﺩﯨﻨﻰ ﺗﻮﻧﯩﺴﺎ ﺋﯘﻧﯩﯔ ﻛﯩﻢ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰ ﺗﻮﻧﯘﻏﺎﻳﺴﻪﻥ. a|x1zVPQ  
279-ﭼﺎﭘﺎﻥ،ﻛﯚﻳﻨﻪﻛﻨﯩﯔ ﻳﯧﯖﯩﮕﻪ ﺋﯧﻐﯩﺰ-ﺑﯘﺭﻧﯘﯕﻨﻰ ﺋﯧﻴﺘﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 9 >*/LxPT  
280-ﺋﺎﭼﭽﯩﻐﯩﯔ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﺪﻩﺋﻮﻳﻼﭘﺮﺍﻕ ﺳﯚﺯﻟﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. {=+R.Kw  
281-ﺋﻪﺗﯩﮕﻪﻧﺪﻩ ﻛﯜﻥ ﭼﯩﻘﯩﭗ ﺑﻮﻟﻐﺎﻧﺪﺍ ﺗﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 0alm!A ~  
282-ﻳﺎﺷﺎﻧﻐﺎﻥ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﻐﺎ ﺋﯚﺗﯜﭖ ﻣﺎﯕﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. +&xkKz?'  
283-ﻛﻮﭼﺎ-ﺑﺎﺯﺍﺭﻻﺭﺩﺍ،ﺧﺎﻻﻳﯩﻘﻨﯩﯔ ﺋﺎﻟﺪﯨﺪﺍ ﺑﯩﺮ ﻧﻪﺭﺳﻪ ﻳﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. GJ^LQ  
284-ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﻰ ﺳﯚﺯﻟﻪﯞﺍﺗﺴﺎ ﺳﯚﺯﯨﻨﻰ ﺋﺎﺭﯨﻼﭖ ﺳﯚﺯﻟﯩﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. nk]}>4l  
285-ﭘﯩﺸﺎﻧﻪﯕﻨﻰ ﺗﯩﺰﯨﯖﻐﺎ ﻗﻮﻳﯘﭖ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. Dd"g=!u<  
286-ﮬﻪﺭ ﺟﺎﻳﺪﺍ ﺑﻮﻟﺴﺎﯓ ﺋﻮﯓ-ﺳﻮﻟﻐﺎ ﻗﺎﺭﯨﻤﺎﻱ ﻳﻪﺭﮔﻪ ﻗﺎﺭﺍﭖ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﻏﺎﻳﺴﻪﻥ ﻳﺎﻛﻰ ﻣﺎﯕﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. ?+sH\2  
287-ﻣﯩﮭﻤﺎﻥ ﺑﺎﺭ ﭼﺎﻏﺪﺍ ﺑﯩﺮ ﻛﯩﺸﯩﮕﻪ ﺋﺎﭼﭽﯩﻘﻼﻧﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. x+cV"h2@  
288-ﻣﯘﻣﻜﯩﻨﻘﻪﺩﻩﺭ ﺋﺎﺕ-ﺋﯘﻻﻏﻘﺎ ﻳﺎﻏﯩﻨﺪﺍﻕ ﻣﯩﻨﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. e[NTI'-t  
289-ﻣﯩﮭﻤﺎﻧﻨﻰ ﺋﯩﺸﻘﺎ ﺑﯘﻳﺮﯨﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. /N)d-~Bi  
290-ﺳﺎﺭﺍﯓ،ﻣﻪﺱ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭﮔﻪ ﺳﯚﺯ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. I^ hp{c  
291-ﺋﯩﺸﻰ ﻳﻮﻕ ﺑﯩﻜﺎﺭ،ﺑﯩﭙﺎﻙ ﺋﺎﺩﻩﻣﻠﻪﺭ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻛﻮﭼﯩﻨﯩﯔ ﺋﺎﻏﺰﯨﻐﺎ ﭼﯩﻘﯩﭗ ﺋﻮﻟﺘﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. J{fO], [  
292-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﭘﺎﻳﺪﺍ-ﺯﯨﻴﺎﻥ ﺋﯜﭼﯜﻥ ﺋﯚﺯﯛﯕﻨﯩﯔ ﺋﺎﺑﺮﻭﻳﯩﻨﻰ ﺗﯚﻛﻤﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. h+/:*;&T  
293-ﻻﭘﺨﻮﺭ ﯞﻩ ﻣﯘﻏﻪﻣﺒﻪﺭﻟﯩﻚ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. =5Ek4QG  
294-ﮬﻪﺭ ﻗﺎﻧﺪﺍﻕ ﻛﯩﺸﯩﻨﻰ ﺋﯚﺯﻩﯕﮕﻪ ﺩﻩﯞﺍﮔﻪﺭ ﻗﯩﻠﯩﭗ ﻗﻮﻳﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. 4VdK70/A*  
295-ﺋﯘﺭﯗﺵ-ﺗﺎﻻﺵ،ﭘﯩﺘﻨﻪ-ﭘﺎﺳﺎﺕ ﺑﺎﺭ ﺟﺎﻳﻼﺭﺩﯨﻦ ﻳﯩﺮﺍﻗﻘﺎ ﻗﺎﭼﻘﺎﻳﺴﻪﻥ. 1),p$St  
296-ﭘﯘﻟﺴﯩﺰ،ﭘﯩﭽﺎﻗﺴﯩﺰ ﺑﯩﺨﻮﺩ ﻳﯜﺭﻣﯩﮕﻪﻳﺴﻪﻥ. %)@}_` 6w  
297-ﺋﯚﺯﻩﯕﻨﻰ ﺧﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﺳﺎﻟﻤﯩﻐﺎﻥ ﮬﺎﻟﺪﺍ ﺑﺎﺷﻘﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﺧﺎﺗﯩﺮﯨﺴﯩﻨﻰ ﺭﯨﺌﺎﻳﻪ ﯞﻩ ﺟﻪﻣﯩﺌﯩﻲ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. dRJ>8'6*  
298-ﻛﻪﻣﯩﻨﻪ ﻛﻪﻣﺘﻪﺭﺑﻮﻟﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. r&#Z'k|}  
299-ﺋﺎﻟﻼﻏﺎ ﺳﺎﺩﯨﻖ ﺋﯩﺨﻼﺱ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﺋﯚﺯ ﻧﻪﭘﺴﯩﯖﻨﻰ ﻗﻪﮬﺮﻯ ﻏﻪﺯﻩﭖ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﺋﯘﻟﯘﻏﻼﺭﻧﯩﯔ ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﯩﻨﻰ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﻛﯩﭽﯩﻜﻠﻪﺭﮔﻪ ﻣﯩﮭﺮﻯ-ﺷﻪﭘﻘﻪﺕ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﻛﻪﻣﺒﻪﻏﻪﻟﻠﻪﺭﮔﻪ ﺧﻪﻳﯩﺮ-ﺳﺎﺧﺎﯞﻩﺕ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﺩﻭﺳﺖ-ﻳﺎﺭﻩﻧﻠﯩﺮﯨﯖﮕﻪ ﯞﻩ ﺗﺎﯞﺍﺑﺎﺗﻠﯩﺮﯨﯖﻐﺎ ﯞﻩﺯ ﻧﻪﺳﯩﮭﻪﺕ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﺩﯛﺷﻤﻪﻧﻠﻪﺭﮔﻪ ﻳﯘﯞﺍﺵ-ﻳﯘﻣﺸﺎﻕ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻣﺎﺩﺍﺭﻩ ﻗﯩﻠﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﺟﺎﮬﯩﻞ،ﻧﺎﺩﺍﻧﻼﺭﻏﺎ ﺧﺎﻣﯘﺷﻠﯘﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ،ﺋﯚﻟﯩﻤﺎﻻﺭﻏﺎ ﮬﯚﺭﻣﻪﺕ ﺳﺎﻗﻠﯩﻤﺎﻕ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯚﻣﺮﯛﯕﻨﻰ ﺋﯚﺗﻜﯘﺯﮔﻪﻳﺴﻪﻥ. TZL=NaE0  
300-ﻛﯩﺸﯩﻨﯩﯔ ﻣﯧﻠﯩﺪﯨﻦ ﺗﺎﻣﺎ ﻗﯩﻠﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ،ﺋﺎﻟﺪﯨﯖﻐﺎ ﺋﻪﻛﻪﻟﺴﻪ ﻗﺎﻳﺘﯘﺭﻣﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ،ﻟﯩﻜﯩﻦ ﺟﻮﻏﻠﯩﻤﯩﻐﺎﻳﺴﻪﻥ،ﺧﯘﺩﺍ ﻳﻮﻟﯩﺪﺍ ﺳﻪﺭﯨﭗ ﻗﯩﻠﻐﺎﻳﺴﻪﻥ. /0OEgs  
w{ kr;*  
مەنبە:ئىنتىل سەيناسى

6/07/2008

2-دۇنيا ئۇرۇشى ئۇيغۇر قاتارلىق تۈركىي خەلقلەر دۇنياسىنىڭمۇ پاجىئەسى

2-دۇنيا ئۇرۇشى ئۇيغۇر قاتارلىق تۈركىي خەلقلەر دۇنياسىنىڭمۇ  پاجىئەسى



 

نەبىجان تۇرسۇن ( تارىخ پەنلىرى دوكتورى) 

     
5-ئاينىڭ 8-9-كۈنلىرى ياۋروپادىكى كۆپ قىسىم دۆلەتلەر تەرىپىدىن گىتلېر گېرمانىيىسىنىڭ تاجاۋۇزچىلىق ئۇرۇشى ئۈستىدىن غەلىبە قىلغان غالىبىيەت بايرىمى كۈنى قىلىپ بېكىتىلگەن بولۇپ، سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى ۋە ھازىرقى رۇسىيە ھەم باشقا مۇستەقىل دۆلەتلەر ھەمدوستلۇقىغا ئەزا مەملىكەتلەر 9-ماي كۈنىنى غالىبىيەت كۈنى سۈپىتىدە 63 يىلدىن بېرى ئىزچىل خاتىرىلەپ كەلمەكتە. ئىنسانىيەتكە ئېغىر بالايى-ئاپەتلەرنى ئېلىپ كەلگەن ئىككىنچى جاھان ئۇرۇشى جۈملىدىن فاشىزىمىنىڭ تاجاۋۇزچىلىقىغا قارشى ئۇرۇش جەريانىدا ئىنسانىيەت ئىنتايىن زور بەدەل تۆلىدى.
2-دۇنيا ئۇرۇشى ئەمەلىيەتتە ئىككى زور دۇنياۋى ھەربىي سىياسىي ئىتتىپاقنىڭ ئوزارا ئۇرۇشى بولۇپ، بۇ ئۇرۇشقاق 61 دۆلەت جەلپ قىلىنغان، ئۇلارنىڭ 37 سى بىۋاسىتە ئۇرۇشقا قاتناشقان. پۈتۈن ئۇرۇش جەريانىدا دۇنيا بويىچە ھەر قايسى مەملىكەتلەردىن بولۇپ، جەمىئىي 50 مىليوندىن 70 مىليونغىچە ئادەم ئۆلگەنلىكى پەرەز قىلىنماقتا.

بۇلارنىڭ ئىچىدە ئەڭ كۆپ ئادەم ئۆلگەن دۆلەت سوۋېت ئىتتىپاقى بولۇپ، تاكى سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلگىچە بولغان ئارىلىقتا سوۋېت ھۆكۈمىتى تۆت يىللىق ئۇرۇش جەريانىدا 18 مىليون سوۋېت خەلقىنىڭ چىقىم بولغانلىقىنى ئېيتىپ كەلگەن ئىدى. لېكىن، سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ يىمىرىلىشىدىن كېيىن ئېنىقلانغان كۆپلىگەن مەخپىيەتلىكلەر ۋە تەكشۈرۈشلەر نەتىجىسىدىن پاش بولۇشىچە، ئۇرۇش جەريانىدا ئۆلگەنلەرنىڭ سانى 27 مىليونغا يەتكەن. مەزكۇر 27 مىليون جاننىڭ ئىچىدە شەرقتە ياپونىيىگە، غەربتە گىتلېر گېرمانىيىسىگە قارشى ئۇرۇش سەپلىرىدىن شۇنچە يىراقتىكى تىنچ رايونىدا ياشىغان تۈركىي خەلقلەرنىڭ سانسىزلىغان ئوغۇل-قىزلىرىمۇ بار. ئۇرۇش سەپلىرىدىن تېخىمۇ يىراقلىقتا ياشىغان ئۇيغۇرلارنى ئوز ئىچىگە ئالغان تۈركىي خەلقلەر ئۆزلىرىنىڭ نۇرغۇنلىغان ئوغۇل-قىزلىرىنىڭ ئىسسىق قانلىرى ۋە جانلىرى ھەم ماددىي-مەنىۋى ياردەملىرى ئارقىلىق ، ياۋروپا خەلقىنىڭ تاجاۋۇزچىلىقتىن ئازات بولۇشىغا ھەسسە قوشتى.


ئومۇمىي ئۇچۇر

1941-يىلى، 6-ئاينىڭ 22-كۈنى گىتلېر گېرمانىيىسى 190 دىۋىزىيىسى، 4000 دىن ئارتۇق تانكا، 5000 دىن ئارتۇق ئايروپىلان، 47 مىڭ زەمبىرەك، 200 پاراخوتنى ئىشقا سېلىپ، سوۋېت ئىتتىپاقىغا قۇرۇقلۇق، ھاۋا ۋە دېڭىزدىن كەڭ كۆلەمدە ھۇجۇم قوزغىدى. بۇ دەھشەتلىك ئۇرۇش ئىلگىرى كېيىن 27 مىليون سوۋېت ئىتتىپاقى پۇقراسىنىڭ جېنىغا زامىن بولدى.
رۇسىيىنىڭ ئىنتېرفاكىس ئاگېنتلىقىنىڭ 2005-يىلى، ۋەتەن ئۇرۇشىنىڭ 60 يىللىقى مۇناسىۋىتى بىلەن ئېلان قىلغان يېڭى ستاتىستىكىلىق مەلۇماتىغا قارىغاندا سابىق رۇسىيە دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى سېرگېي ئىۋانوپ ئۇرۇش مەزگىلىدە جەمئىي 26 مىليون 600 مىڭ سوۋېت گراجدانىنىڭ ھاياتىدىن ئايرىلغانلىقىنى ئېلان قىلغان. بۇلارنىڭ ئىچىدە 8 مىليوندىن ئارتۇق ئادەم ھەربىي خادىم بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.
رۇسىيە دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى ئىۋانوپنىڭ ستاتستىكىسى بويىچە ئالغاندا، 8 مىليون 660 مىڭدىن كۆپرەك سوۋېت ئىتتىپاقى جەڭچى-ئوفىتسېرى بىۋاستە جەڭ مەيدانىدا ئۆلگەندىن تاشقىرى يەنە 4 مىليون 59مىڭدىن ئارتۇق ئادەم ئىز-دېرەكسىز يوقۇلۇپ كەتكەن.
ئۇرۇشنىڭ دەسلەپكى كۈنلىرىدە سوۋېت ئىتتىپاقى ئارمىيىسى ئېغىر مەغلۇبىيەتلەرگە ئۇچرىغان بولۇپ، پۈتۈن سەپلەر بويىچە گېرمانىيە ئارمىيىسى تەرىپىدىن تارمار قىلىنىپ، سوۋېت ئەسكەرلىرى توپ-توپى بىلەن ئەسىرگە ئېلىنغان. بۇ جەرياندا ۋە كېيىن سوۋېت قوشۇنىدىن 4 مىليون 559 مىڭ ئادەم ئەسىرگە چۈشكەن.
4 يىللىق ئۇرۇش جەريانىدا 15 مىليوندىن ئارتۇق ئادەم يارىلىنىش، كېسەللىك، توڭلاپ قېلىش ، ئاچارچىلىق قاتارلىق تۈرلۈك سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئۆلگەن ئىكەن.
سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلگەندىن كېيىن، ۋەتەن ئۇرۇشىغا ئائىت ھەربىي ۋە كگب ئارخىپلىرىدىن پاش بولۇشىچە، ئۇرۇش جەريانىدا يەنە بىر مىليونغا يېقىن سوۋېت جەڭچى ئوفىتسېرى ئۇرۇشتا قورقۇنچاقلىق قىلغان، جىنايەت ئۆتكۈزگەن، خائىنلىق، جاسۇسلۇق قىلغان دېگەندەك ئەيىبلەر بىلەن دۆلەت بىخەتەرلىك ئالاھىدە ئورگانلىرى تەرىپىدىن ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىنىپ، ئېتىپ ئۆلتۈرۈلگەن ئىكەن. ستالىن ئۇرۇشتا چېكىنگەن، قورقۇنچاقلىق قىلغانلارنى بىردەك ئۆلۈمگە ھۆكۈم قىلىش بۇيرۇقى چۈشۈرگەن بولۇپ، ئۆز ئادەملىرىنىڭ جېنىنى پەقەت ئايىماي قۇربان قىلىش بەدىلىگە ئاخىرى ئۇرۇشنىڭ غەلىبىسىنى قولغا كەلتۈرگەن. قىسقىسى سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ غەلىبە قازىنىشىدىكى ئاساسىي ئامىللارنىڭ بىرى ئادەم ئامىلى بولۇپ، ئىلغار گېرمانىيە ئۇرۇش تېخنىكىسى ۋە گېرمانىيە ئەسكەرلىرىنىڭ جەڭگىۋارلىقى سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئادەم سانىدىكى ئۈستۈنلۈكى ئاستىدا قەدەم-قەدەم مەغلۇبىيەتكە ئۇچرىدى.
ئەلۋەتتە، يەنە ئامېرىكا، ئەنگلىيە، فرانسىيە قاتارلىق غەرب دۆلەتلىرىنىڭ ئىككىنچى ئۇرۇش مەيدانى ئېچىپ، 1944-يىلى، 6-ئايدا نورماندىيىدىن قۇرۇقلۇققا چىقىپ، غەربىي سەپتە گېرمانىيە قوشۇنلىرىنى مەغلۇبىيەتكە ئۇچرىتىشىمۇ مۇھىم ئامىل بولغان ئىدى. گېرمانىيە ئەينى ۋاقىتتا ئەنگىلىيىدىن باشقا بارلىق ياۋروپا دۆلەتلىرىنى بېسىۋالغان بولۇپ، ئۇنىڭدىن باشقا يەنە ئافرىقىغىمۇ كېڭەيگەن. گېرمانىيىنىڭ مۇنداق كوپ سەپلەردە جەڭ قىلىشى ئۇنىڭ كۈچىنىڭ ئاجىزلىشىشىدىكى مۇھىم ئامىل بولۇپ قالغان بولۇپ، 1943-يىلى ستالىنگراد ئۇرۇشىدا مەغلۇپ بولۇشى ئۇنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقى تېررىتورىيىسىدىكى ئۇرۇش پىلانلىرىنىڭ بۇزۇلۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. نەتىجىدە، بارا-بارا سوۋېت ئارمىيىسى مۇداپىئەدىن ھۇجۇمغا ئۆتۈشكە يۈزلىنىپ، 1944-يىلىغا كەلگەندە سوۋېت زېمىنى ئاساسەن ئازاد قىلىنىپ، ئۇرۇش شەرقىي ياۋروپاغا كېڭەيتىلدى. ئومۇمەن، قىلىپ، ئېيتقاندا بۇ ئۇرۇش جەريانىدا ئامېرىكىنى ئوز ئىچىگە ئالغان ياۋروپا خەلقىمۇ زور قۇربانلارنى بەردى.

تۈركىي مىللەتلەرمۇ زور چىقىم تارتتى

2-دۇنيا ئۇرۇشى دەۋرىدە كاۋكازىيە ھەم ۋولگا دەرياسى بويلىرىدىكى ئاز بىر قىسىم تۈركىي خەلقلەرنىڭ يەرلىرى ئۇرۇش ۋەيرانچىلىقىغا بىۋاسىتە يولۇققاننى ھېسابقا ئالمىغاندا، تۈركىي مىللەتلەر جايلاشقان تۇپراقلارنىڭ مۇتلەق كوپ قىسىمى دەپتۇدەك گىتلېر گېرمانىيىسىنىڭ بىۋاسىتە ھۇجۇمىغا ئۇچرىمىغان. لېكىن، شۇنداق بولۇشىغا قارىماي، ئۇلار تۆت يىللىق ئۇرۇش جەريانىدا ئەڭ زور بەدەل تۆلىگەن خەلقلەرنىڭ بىرىگە ئايلانغان بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ بەدەللىرى، ۋەيرانچىلىقلىرى پەقەت ئۇلارنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ مۇستەملىكىسى ئاستىدا بولغانلىقىدىنلا كېلىپ چىققان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئۇرۇشقا قاتناشماسلىققا ۋە بۇ ۋەيرانچىلىققا ئۇچرىماسلىققا ئامالى يوق ئىدى.
1941-يىلى، 6-ئايدا گىتلېر گېرمانىيىسى سوۋېت ئىتتىپاقىغا بېسىپ كىرگەندىن كېيىن، سوۋېت ئارمىيىسى پۈتۈن سەپلەر بويىچە مەغلۇبىيەتكە ئۇچراپ، ھەربىي-قوماندان ۋە جەڭ قىلغۇچى قوشۇنلار يېتىشمەسلىك ئەھۋالى كۆرۈلدى. مۇنداق ئەھۋال ئاستىدا ستالىن ھۆكۈمىتى پۈتۈن خەلقنى سەپەرۋەر قىلىپ، ئۇرۇش قىلالىغىدەك ئەرلەرنىڭ ھەممىسىنى دېگۈدەك ھەربىي خىزمەتكە چاقىردى. ئاھالىسى زىچ ئوتتۇرا ئاسىيا رايونى ئۇنىڭ ھەربىي قوشۇنلارنى تولۇقلاشتىكى مۇھىم بازىلىرىنىڭ بىرىگە ئايلاندى. 1941-يىلىنىڭ ئاخىرىغىچە ئۆزبېكىستان، قازاقىستان، قىرغىزىستان، تۈركمەنىستان، ۋە تاجىكىستاندىن تۈرلۈك قوشۇنلارنى جىددىي تۈزۈپ، تۈركۈملەپ، ئالدىنقى سەپكە ئەۋەتتى.
ئۆزبېكىستان : ئەينى ۋاقىتتا 6 يېرىم مىليون نوپۇسى بار ئۆزبېكىستان ئىتتىپاقداش جۇمھۇرىيىتى ئىلگىرى كېيىن 1 يېرىم مىليون ئوغۇل-قىزىنى ئالدىنقى سەپكە ئەۋەتتى. سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلگەندىن كېيىن ئېلىپ بېرىلغان تەكشۈرۈشلەر نەتىجىسىدىن ئاشكارىلىنىشىچە، ئۇرۇشقا قاتناشقان بىر يېرىم مىليون ئۆزبېكىستانلىقنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسىمى ئۆزبېكلەر بولۇپ، 450 مىڭ ئادەم ئۆلدى، يەنى ئالدىنقى سەپتىن قايتىپ كەلمىدى. 640 مىڭ ئادەم يارىلاندى. ئەينى ۋاقىتتا ئۆزبېكلەردىن 15 دىۋىزىيە ۋە برىگادا تەشكىللىنىپ، ئۇرۇش سەپلىرىگە ئەۋەتىلدى.
قازاقىستانمۇ ئوتتۇرا ئاسىيادىكى نوپۇسى كۆپرەك جۇمھۇرىيەت بولۇپ، ئوخشاشلا ئۇنىڭدىن بىر مىليون 600 مىڭ ئادەم ئۇرۇشقا ئەۋەتىلىپ، ئۇنىڭ ئىچىدە 425 مىڭ ئادەم ئۆلدى. قازاقىستاندىن 20 دىۋىزىيە ۋە باشقا قوشۇنلار تەشكىللەنگەن بولۇپ، ئالمۇتا، بىشكەك ئەتراپىدا تۈزۈلگەن پانفىلوپچىلار دىۋىزىيىسى موسكۋانى قوغداش ئۇرۇشىغا سېلىنىپ، كۆپ خىزمەت كۆرسەتكەن.
تۈركمەنىستان، نوپۇسى ئازراق جۇمھۇرىيەت بولۇپ، ئۇنىڭدىن 300 مىڭ ئادەم ئالدىنقى سەپكە ئەۋەتىلىپ، 90 مىڭدىن كۆپرەكى ئۆلگەن. زور ساندىكى ئادەم يارىلانغان.
تاجىكىستاندىن 260 مىڭ ئادەم قاتنىشىپ، 90 مىڭدىن ئارتۇق ئادەم ئۆلگەن.
قىرغىزىستاندىن 360 مىڭ ئوغۇل-قىز ئۇرۇشقا بېرىپ، 130 مىڭدىن كۆپرەكى ئۆلگەن، كۆپ ساندىكىسى يارىلانغان.
ئازەربەيجاندىن 700 مىڭ كىشى ئالدىنقى سەپلەرگە ماڭدۇرۇلۇپ، يېرىمى دېگۈدەك ئۆلگەن.

داۋامى بار...
ئۇيغۇرلار ئۇرۇش سېپىدىن ئەڭ يىراق تۈركىي خەلق


ئىككىنچى جاھان ئۇرۇشى مەزگىلىدە سوۋېت ئىتتىپاقىدا قانچىلىك ئۇيغۇر بارلىقى ئېنىق ئەمەس، بەزى مەنبەلەردە 300 مىڭدىن ئارتۇق دەپ ئېيتىلسىمۇ، بىراق بىرلىككە كەلگەن ئېنىق سان يوق. ئەمما، 20-يىللاردا سوۋېت ئۇيغۇر رەھبىرى ئابدۇللا روزىباقىيېۋ پۈتۈن ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدا 700 مىڭدىن ئارتۇق ئۇيغۇر بارلىقىنى ھېسابلىغان بولۇپ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئاساسىي قىسىمى ئۆزبەكىستانغا جايلاشقان ئىدى.
ئۇرۇش مەزگىلىدە ئۇيغۇرلار ئۆزبېكىستان، قىرغىزىستان، قازاقىستاندا تۈزۈلگەن قوشۇنلار تەركىبىدە بىردەك ئالدىنقى سەپكە ئەۋەتىلگەن. تۆت يىللىق ئۇرۇش جەريانىدا زادى قانچىلىك ئۇيغۇر ئالدىنقى سەپتە بولدى؟ قانچىلىكى ئۆلدى دېگەن مەسىلە ھەققىدە تالاش-تارتىش مەۋجۇت بولۇپ، بەزىلەر 200 مىڭ ئەتراپىدا ئۇيغۇر ئالدىنقى سەپكە بېرىپ، يېرىمى ئۆلدى دېسە، يەنە بەزى مەنبەلەردە 100 مىڭ ئەتراپىدا ئۇيغۇر بېرىپ، ئۇلارنىڭ 30 مىڭى قايتىپ كەلدى دەپ كۆرسىتىلگەن. ئەلۋەتتە، ئۆزبېكىستاندىن ئۇرۇشقا بارغان نۇرغۇنلىغان ئۇيغۇرلارنىڭ ئەسلى نوپۇسلىرىدا ئۆزبەر دەپ يېزىلغانلىقى ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ئۆزبېك كاتېگورىيىسىگە كىرگۈزۈلىشى تەبىئىي، ھەقىقەتەن 2-جاھان ئۇرۇشىمۇ 1937-1938-يىللىرىدا ئۆزبېكىستاندىكى ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆز مىللىي كىملىكىنى ئۆزبېككە ئۆزگەرتىش دولقۇنى قوزغالغان پەيتكە دۇچ كەلگەن ئىدى. شۇڭا، 200 مىڭ ئەتراپىدا ئۇيغۇر ئۇرۇشقا قاتناشتى دېيىشنىڭ مەلۇم ئاساسىي بار بولۇپ، ئەلۋەتتە، ئۆزبېكىستاندىكى ئۆزلىرىنى ئۆزبېككە ئۆزگەرتىۋالغانلار ئۆزبېك دېگەن نام ئاستىدا ئۇرۇشقا باردى خالاس.
ئۇيغۇرلار ياۋرو-ئاسىيا قۇرۇقلۇقىنىڭ ئەڭ مەركىزىگە جايلاشقان بىر خەلق بولۇشى سۇپىتى بىلەن مەيلى غەربىي ۋە شەرقىي ياۋروپادىكى، ۋە ياكى شەرقىي جۇڭگو ھەم تىنچ ئوكياندىكى ئۇرۇش سەپلىرىدىن ئەڭ يىراقلىقتا ئىدى. لېكىن، شۇنداق بولۇشىغا قارىماي، زور بىر تۇلۇمدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقىدا تەۋەسىدە بولۇشى ئۇيغۇر خەلقىنى بۇ ئۇرۇشقا سۆرەپ كىردى. ئۇيغۇر جەڭچىلىرىنىڭ قەدەم ئىزلىرى شەرقىي رۇسىيە، ئۇكرائىنىيە، بېلارۇسىيە ھەم غەربىي ۋە شەرقىي ياۋروپا بوستانلىقلىرىدا، تاغ-ئەدىرلىقلىرىدا قالدى. سانسىزلىغان ئۇيغۇر پەرزەنتلىرىنىڭ تەنلىرى بۇ تۇپراقلارغا كۆمۈلدى. ئەپسۇسلىنارلىق يېرى شۇكى، ئەشۇ نۇرغۇنلىغان ئۇيغۇر پەرزەنتلىرىنىڭ تەنلىرى قۇچاقلاپ ياتقان ئەشۇ زېمىندىكى سانسىزلىغان ئادەملەر ئەينى ۋاقىتتا ھەتتا ھازىرمۇ ئوتلىرى ئۇچۇن جانلىرىنى تەقدىم قىلغان بۇ ئادەملەرنىڭ قاتارىدا ئۇيغۇر دەيدىغان بىر بىچارە مىللەتنىڭ بارلىقى، ئۇلارنىڭ ئوز ۋەتەنلىرىدە ھوقۇقسىزلىقنىڭ ۋە خارلىنىشنىڭ دەردىنى تارتىۋاتقانلىقىنى بىلمەيتتى. ئەمەلىيەتتە ،1944-1945-يىللىرىدا ئۇيغۇر جەڭچىلىرىنىڭ سوۋېت ئارمىيىسى تەركىبىدە شەرقىي ۋە غەربىي ياۋروپادا جەڭ قىلىپ، پراگا، ۋارشاۋا، كراكوۋ، بۇخارېست قاتارلىق شەھەرلەرنى ئازاد قىلىش جەڭلىرىدە ھەتتا بېرلىننى ئازاد قىلىش ئۇچۇن ئېلىپ بېرىلغان ئەڭ دەھشەتلىك ئۇرۇشلاردا قان توكۇۋاتقاندا شۇنىڭدەك بىر قىسىم ئۇيغۇر جەڭچىلىرى جۇڭگونىڭ شەرقىي شىمالىدىكى ئۇچ ئۆلكە-مانجۇريىنى ياپونلاردىن ئازاد قىلىش جەڭلىرىدە قۇربان بېرىۋاتقاندا ئۇيغۇر دىيارىنىڭ شىمالىدىكى ئۇچ ۋىلايەتتىمۇ مىللىي ئازادلىق ئىنقىلابى قوزغىلىپ، ئۇيغۇر جەڭچىلىرىنى چىش –تىرنىغىغىچە قوراللانغان گومىنداڭ مۇنتىزىم قوشۇنلىرىنى تارمار قىلىپ، شىردەك گۈركىرەپ، دۇشمەن ئارمىيىسىنى ماناس دەرياسى بويىغىچە قوغلاپ كەلمەكتە ئىدى. ئەپسۇسكى، ستالىن، شەرقىي ياۋروپا خەلقلىرىنىڭ گىتلېر تاجاۋۇزىدىن ئازاد بولۇپ، قايتىدىن مۇستەقىل سوتسىيالىستىك دۆلەتلەرنى قۇرۇشىنى قوللىدىيۇ، لېكىن ئۇيغۇرلارغا بەرگەن ۋەدىسىدە تۇرماي، غۇلجىدا قۇرۇلغان ئۇيغۇرلارنىڭ جۇمھۇرىيىتىنى گومىنداڭ بىلەن بىرلىشىشكە قىستىدى ۋە ئاخىرىدا جۇڭگو كوممۇنىستلىرى بىلەن بىرلەشتۈردى. بۇ مەزگىلدە ئۇيغۇر خەلقىنىڭ تەقدىرى ستالىننىڭ قولىدىكى ئويۇنچۇققا ئايلانغان ئىدى. قىسقىسى ئۇيغۇر خەلقى 2-دۇنيا ئۇرۇشىدا باشقىلارنىڭ سىياسىي مەنپەئەتلىرى ئۇچۇن بەدەل تۆلىگەن بىر خەلق بولۇش بىلەن بىرگە يەنە ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىنىڭ غەلىبىسىدىن كېيىنلا باشلانغان دۇنيا تەرتىپىنى قايتا ئورۇنلاشتۇرۇش جەريانىدا كېلىپ چىققان سوغۇق مۇناسىۋەتلەر ئۇرۇشىنىڭ قۇربانىغا ئايلىنىپ، ئەڭ زىيان تارتقان خەلققە ئايلاندى. ئەگەردە، ئۇيغۇرلارنىڭ تەقدىرى شۇ مەزگىلدە ئوزلىرىنىڭ مەنپەئەتلىرىگە ئۇيغۇن ھالدا ھەل قىلىنىپ، غۇلجىدا قۇرۇلغان ھاكىمىيىتىنى ساقلاپ قالالىغان بولسا ئىدى، بەلكى، باشقىچە ئاقىۋەتكە قالماس ئىدى، ئوز تىللىرىنى ئىشلىتىشتىن ئىبارەت ئەڭ ئەقەللىي ھوقۇقلىرىمۇ خىرىسقا دۇچ كېلىش ۋە ئوز تۇپراقلىرىدا ئازلاپ، كېلەچەكتە مىللەت سۈپىتىدە مەۋجۇت بولالامدۇق –يوق دېگەن سوئاللارنى قويۇپ ئاۋارە بولۇش قىسمەتلىرىگە دۇچار بولماس ئىدى.

تەقدىرنىڭ چاقچىقىمۇ ياكى سىياسىي ئويۇنلار قۇربانىمۇ؟

1941-يىلى 6-ئايدا گېرمانىيە سوۋېت ئىتتىپاقىغا ھۇجۇم باشلىغاندا، سوۋېت قوشۇنلىرى زور مەغبلۇيەتكە ئۇچراپ،غەربىي سەپتىكى پۈتۈن قىزىل ئارمىيە بىتچىت بولۇپ كەتكەن. مانا مۇشۇنداق پەيتتە ستالىن بارلىق خەلقنى سەپەرۋەر قىلىپ، ئالدىراشلىق بىلەن قوشۇن تەشكىللەپ ئالدىنقى سەپكە ئەۋەتكەن. بۇ ۋەزىپە ئوتتۇرا ئاسىيا خەقلىرىنىڭمۇ بېشىغا چۈشكەن بولۇپ، ئۆزبېك، قازاق، قىرغىز،تۈركمەن، تاجىك، قاراقالپاق ۋە ئۇيغۇر قاتارلىق مىللەتلەرنىڭ بارلىق جەڭگە يارىدىغىدەك ( پۇل-قوللىرى ساق، سالامەتلىكى ياخشى) يەنى 18 ياشتىن 50 ياشقىچە بولغان ئەرلىرى جۈملىدىن كۆپلىگەن ياش قىزلار ئالدىنقى سەپكە ماڭدۇرۇلغان. ئەينى ۋاقىتتا قورال يېتىشمىگەنلىكى ئۈچۈن، ھەر ئىككى ياكى ئۈچ ئادەمگە بىر مىلتىق بېرىلگەن ئەھۋاللارمۇ بولغان. ئوتتۇرا ئاسىيالىقلارنى ئەڭ غەزەپلەندۈرگەن نەرسە شۇ بولغانكى، دۈشمەن يېقىنلىشىپ كەلمىگىچە ئۆزبېك، قازاق ۋە باشقا مىللەتلەرنىڭ جەڭچىلىرىگە قورال تارقىتىلمىغان. دۈشمەن يېقىنلاپ كەلگەندىلا ئاندىن قورال بېرىلگەن بولسىمۇ، بىراق سەپنىڭ ئالدىدا ھامان ئوتتۇرا ئاسىيالىق جەڭچىلەر ، ئارقىسىدا رۇس جەڭچىلىرى مېڭىپ ھۇجۇمغا őئۆتكەن .ئۇنىڭ ئۈستىگە يەنە ئۇلارغا ياخشى ھەربىي-تەلىم تەربىيە بېرىلمىگەنلىكى، ئالدىراپ قوراشتۇرۇلغانلىق تۈپەيلىدىن، ئۇرۇشنىڭ دەسلىۋىدە ئوتتۇرا ئاسىيادىن كەلگەن جەڭچىلەر بىھۇدە قىرغىنچىلىققا يولۇققان. ھەتتا ئۇرۇش سەپلىرىگە يېتىپ بارماي تۇرۇپلا، ئۇلارنى توشۇپ ماڭغان پويىزلار گېرمانىيە ھاۋا ئارمىيىسىنىڭ ھاۋادىن قىلغان ھۇجۇملىرى ھەم بومباردىمانىغا ئۇچراپ، تۈركۈملەپ ئۆلۈپ كەتكەن. نورمال ھەربىي-تەلىم تەربىيە كۆرمىگەن، قوراللىرى ناچار ، ئالدىدا زامانىۋى قوراللىرىدىن ئوق ياغدۇرىۋاتقان گېرمانىيە قوشۇنلىرى، ئارقىسىدا ئاپتوماتلىرىنى تەڭلەپ تۇرغان نكۋد (كېيىنكى كگب ) قوشۇنلىرىنىڭ ئىسكەنجىسىدە قالغان بۇ تەمەسى ئادەملەر ئاخىرىدا بىھۇدە قىرىلىشتىن كۆرە، ئۆزئارا مەسلىھەتلىشىپ، ئارقىسىدىكى سوۋېت ئارمىيىسىنىڭ كگب قىسىملىرىغا ئوت ئېچىپ، گېرمان قوشۇنلىرىغا تۇشمۇ-تۇشتىن ئەسىرگە چۈشۈشكە باشلىغان ئەھۋالمۇ كۆرۈلگەن.ئەلۋەتتە، ئۇلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسىمى تارمار بولۇش جەريانىدا ئەسىرگە چۈشكەنلەر ئىدى.
ناتسىستلار تەشكىللىگەن ئەسىرلەر لاگېرلىرىنىڭ شارائىتى تېخىمۇ ناچار بولۇپ، يېمەك-ئىچمەكنىڭ يېتەرلىك بولماسلىقى، كىيىم-كېچەك بېرىلمەسلىك ۋە تازىلىق ئىشلىرى جەھەتتىكى ناچارلىقلار تۈپەيلىدىن،ئەسىرلەر ئارىسىدا كېسەللىكلەركۆپەيگە. ھەممە ئادەمنى دېگۈدەك پىت بېسىپ كەتكەن. گىتلېر فاشىستلىرىنىڭ ئېغىر روھى ۋە جىسمانىي بېسىملىرى ئۇلارنىڭ جېنىغا تەگەپ، ئەسىرلەرنىڭ 80% ئۆلۈپ كەتكەن. مانا مۇشۇنداق ھالاكەتلىك پەيتتە گېرمانىيە ھۆكۇمۇتىنىڭ پىلانلىشى بىلەن مىللىي تۈركىستان كومىتېتى قۇرۇلۇپ، ئۇنىڭغا مۇستاپا چوقاي بىلەن ۋەلى قەيۇم باش بولىدۇ. بۇ كىشىلەر ھەر قايسى ئەسىر لاگېرلىرىغا كېلىپ، ئەسىرلەر ئىچىدىكى ئوتتۇرا ئاسىيالىقلارنى ئايرىپ چىقىپ ئۇلارغا تەشۋىقات قىلىدۇ ھەمدە ئۇلارنى تۈركىستان ئارمىيىسىگە قېتىلىپ، سوۋېت ئىتتىپاقىغا قارشى جەڭ قىلىپ، ستالىن تۈزۈمىنى ۋە رۇسلارنىڭ تۈركىستاندىكى ھۆكۈمرانلىقىنى گۇمران قىلىشقا،، گېرمانىيىنىڭ ياردىمى ئاستىدا مۇستەقىل تۈركىستان دۆلىتىنى قۇرۇشقا چاقىرىدۇ. نەتىجىدە، ئۆزبېك، قازاق، قىرغىز، تۈركمەن، قاراقالپاق، تاجىك ھەمدە ئۇيغۇر قاتارلىقلاردىن كېلىپ چىققان كۆپلىگەن ئەسىرلەر بۇ چاقىرىققا ئاۋاز قوشىدۇ. ھەتتا بۇلارنىڭ ئىچىدە سوۋېت كومپارتىيىسىگە ئەزا بولغانلار، ئىلگىرى پارتىيە-ھۆكۈمەت ئورۇنلىرىدا خىزمەت قىلغانلارمۇ بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ تەركىبى مۇرەككەپ ئىدى. نەتىجىدە، ئۇلار تۈركىستان قوشۇنلىرىنىڭ جەڭچىسى سۈپىتىدە سوۋېت ئارمىيىسىگە قارشى جەڭلەرگە ۋە باشقا ئۇرۇشلارغا ئىشتىراك قىلىدۇ.
گىتلېرنىڭ بۇ لايىھىسى ئەسلىدە 1941-يىلىنىڭ بېشىدا گىتلېر گېرمانىيىسىنىڭ ئىشغال قىلىنغان جايلارنى باشقۇرۇش مىنىستىرلىكىنىڭ باشلىقى ئالفرېد پوزېنبېرگنىڭ <تۈركىستاننى سوۋېت ئىتتىپاقى ھاكىمىيىتى ئاستىدىن ئازاد قىلىش> دېگەن شوئارى ئاستىدا مەيدانغا كەلگەن بولۇپ، گىتلېر ئۇنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيالىق مۇسۇلمان ئەسىرلەردىن قوشۇن تەشكىللەپ، ئۇلارنى شەرقىي سەپتىكى جەڭ مەيدانلىرىغا ئەۋەتىش لايىھىسىنى تەستىقلىغان.
ئالفرېد روزېنبېرگ ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىنىڭ تارىخىي، ئېتنىك ۋە دىنىي ئەھۋالىنى ئاساس قىلىپ تۇرۇپ، سوۋېت ئىتتىپاقى تامامەن يوقىتىلغاندىن كېيىن،<بۈيۈك تۈركىستان دۆلىتى> نى قۇرۇشنى پىلانلايدۇ. ئۇنىڭ پىلاندىكى بۈيۈك تۇركىستانغا غەربتە كاسپىي دېڭىزى بويىدىن، شەرقتە ئۇيغۇر ئېلىنى ئۆزئىچىگە ئالغان جايلار، جەنۇبتا سەمەرقەنت، بۇخارا رايونلىرى، شىمالدا قازاقىستاننىڭ زايسانغىچە بولغان بىپايان زېمىن كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، مۇستاپا چوقاي بىلەن ۋەلى قەيۇمخان قاتارلىق ئىدىيولوگلار مەزكۇر پىلاننى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن جىددىي تەييارلىقلارنى قىلىدۇ.
بۇ پىلان بويىچە ئالدى بىلەن سابىق 1917-1920-يىلىدىكى مۇستەقىل قوقەنت ھۆكۈمىتىنىڭ باشلىقى، ئۇزۇن يىللار فرانسىيىدە ياشاپ،<ياش تۈركىستان>ژۇرنىلىنى نەشىر قىلىپ، سوۋېت رۇسىيىسىگە قارشى ئاۋانگارتلىق بىلەن سىياسىي كۈرەش قىلغان مۇستاپا چوقاي (قازاق) بىلەن ۋەلى قەيۇمنىڭ(ئۆزبېك) باشچىلىقىدا<تۈركىستان مىللىي كومىتېتى> ناملىق بىر تەشكىلات قۇرۇلۇپ، بۇ كومىتېتقا كەلگۈسىدە تۈركىستاننى ئازاد قىلغاندىن كېيىن، ھۆكۈمەت تەشكىللەش ۋە باشقا سالاھىيەتلەر بېرىلىدۇ. بۇ كومىتېت يەنە<مىللىي تۈركىستان >ناملىق ژۇرنال شۇنىڭدەك گېزىت چىقىرىپ، تۈركىستانلىقلار ئارىسىغا تارقاتقان. ھەر خىل تەشۋىقات ۋاراقلىرىنى تەييارلاپ، سوۋېت ئارمىيىسى جايلاشقان رايونلارغا ھاۋادىن تاشلىغان. بۇنىڭدا تۈركىستانلىقلارنى سوۋېتلەرگە قارشى كۈرەش قىلىش چاقىرىلغان.
تۈركىستان قوشۇنىنىڭ ھەربىي فورمىسى گىتلېر ئارمىيىسى بىلەن ئوخشاش بولۇپ، پەرقلىق تەرىپى، ئۇلارنىڭ يەڭلىرىگە باشتا< بىز ئاللاھ بىلەن > 1944-يىلىدىن كېيىن <تەڭرى بىز بىلەن>دېگەن خەتلەر يېزىلغان، ئاستىدا مەسچىتنىڭ سۈرىتى بار يېشىل بەلگىلەرنى تاقىغان. ئۇلارنىڭ بايرىقىنىڭ ئۈستى يېرىمى قىزىل ئاستى يېرىمى يېشىل بولۇپ، بۇ ئىككى رەڭنىڭ ئۈستىگە ئوق بىلەن يانىڭ سۈرىتى چۈشۈرۈلگەن.
گىتلېر ،،سوۋېت رۇسىيىسىنى يوقىتىش ئۈچۈن، ئوتتۇرا ئاسىيا، كاۋكازىيە ۋە ئىدىل-ئۇرال بويلىرىدىكى مۇسۇلمان مىللەتلەرنىڭ مۇستەقىللىق ئىدىيىسىدىن ، ئۇكرائىنىيە، بېلورۇسىيە قاتارلىق سلاۋىيانلارنىڭ مىللەتچىلىك ۋە كوممۇنىزمغا قارشى پىكىرلىرىدىن ھەمدە رۇسلار ئىچىدىكى كازاكلار ۋە باشقىلارنىڭ ستالىنغا قارشى ئىدىيىلىرىدىن پايدىلىنىش ئارقىلىق، بۇ مىللەتلەرگە ئەركىنلىك بېرىش شوئارىنى كوتۈرۈپ چىقتى.
1941-يىلى نويابىر ئېيىدىن ئېتىبارەن پولشادا مەخسۇس تۈركىستان قوشۇنلىرىنى تەييارلاش لاگېرلىرى تەسىس قىلىنىپ، ھەربىي مەشىقلەردىن كېيىن، تۇنجى قېتىم تۆت روتىدىن تۈزۈلگەن تۈركىستان پولكى قۇرۇلدى. بۇ قوشۇن ئالدى بىلەن 1942-يىلى ئاستراخان ئەتراپىدىكى جەڭلەرگە سېلىندى. بۇ چاغدىكى گىتلېرنىڭ پىلانى ئاستراخان رايونىنى ئىشغال قىلىش ئارقىلىق ، قازاقىستانغا يول ئېچىپ، ئوتتۇرا ئاسىيانى ئىگىلەش بولغان. ھەتتا يەنە ئەزەربەيجان ئارقىلىق تۈركمەنىستانغا تۈركىستان باتالىيونىنىڭ پاراشوتچى قىسىملىرىنى تاشلىماقچى بولغان. بىراق، كېيىن بۇ پىلان ئۆزگىرىپ كەتكەن. بۇنىڭدىكى سەۋەب ھەر خىل بولۇپ، بىرىنچىدىن ئىراندا سوۋېت ئارمىيىسىنىڭ پائالىيەت قىلىشى بۇنىڭغا توسقۇنلۇق قىلغان بولسا، يەنە ستالىنگراد ۋە موسكۋا جەڭلىرىدە گېرمان ئارمىيىسىنىڭ تارمار بولۇشى ھەمدە تۈركىستان پولكى تەركىبىدىكى بىر قىسىم ئەسكەرلەرنىڭ يۈز ئۆرۇپ، رۇس پارتىزانلىرىغا قوشۇلۇپ كەتكەنلىكى ئىدى..
گېرمانىيە 1941-يىلىدىن تاكى 1944-يىلىغىچە ئوتتۇرا ئاسىيالىق ئەسىرلەردىن ئىلگىرى كېيىن 30 تۈركىستان باتالىيونى، بىر تۈركىستان پولكى ۋە 45 تۈركىستان روتىسى، ئاخىرىدا 162- تۈركىستان دىۋىزىيىسى قاتارلىق مۇنتىزىم ھەربىي قىسىملارنى قۇرغان بولۇپ، بۇلارنىڭ ئادەم سانى 70 مىڭغا يەتكەن (بەزى مەلۇماتلاردا 100 مىڭدىن ئاشقان دېيىلىدۇ).

داۋامى بار...
كېيىنكى، ۋاقىتلاردا گىتلېر گېرمانىيىسى ۋەزىيەتنىڭ ئۆزگىرىشىگە ئاساسەن تۈركىستان قىسىملىرىنى ئەسلى پىلان بويىچە ئىشقا سالماي، ئۇلارنى يۇگوسلاۋىيە، ئىتالىيە ۋە سلوۋىنىيە قاتارلىق دۆلەتلەردىكى پارتىزانلارغا قارشى جەڭلەرگە ئەۋەتكەن ھەتتا تۈركىستان 162-دىۋىزىيىسىنى ئامېرىكا باشلىق ئىتتىپاقچى ئارمىيىنىڭ نورماندىيىدىن قۇرۇقلۇققا چىقىشىغا قارشى تۇرغۇزۇش ئۈچۈن ئالدىنقى سەپكە قويغان بولۇپ، ئۇلار ئامېرىكا، ئەنگلىيە قاتارلىق ئىتتىپاقچى دۆلەتلەر قوشۇنى بىلەن ئۇرۇشقان بولسىمۇ، ئەمما تۈركۈملەپ قورال تاشلاپ، ئۇلارغا ئەسىرگە چۈشكەن.
شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە گىتلېر گېرمانىيىسى ئۇلارنى پارتىزانلارنى باستۇرۇش، ئارقا سەپنى قوغداش، يول ياساش، ئارقا سەپ تەمىناتىنى يەتكۈزۈش، ئىشغال قىلىنغان جايلارنىڭ ئامانلىقىنى قوغداش خىزمەتلىرىگە سېلىپ، ئۇلارنىڭ كۈچىدىن پايدىلانغان.
تۈركىستان باتالىيونلىرىنىڭ ھەممىسىنىڭ ئورتاق ھەربىي فورمىسى، مىللىي بايرىقى بولۇپ، ھەر بىر باتالىيون ۋە روتىلارغا ئىماملارنى بېكىتىلگەن .ئۇلارنىڭ دىنىي پائالىيەتلەرنى ئېلىپ بېرىشىچە رۇخسەت قىلىنغان. قوشۇنلارنىڭ باش ئوفىتسېرلىرى گېرمانلاردىن تەيىنلەنگەن بولۇپ، 162-تۈركىستان دىۋىزىيىسىنىڭ باش قوماندانلىق ۋەزىپىسىنى گېنېرال مايور ئۇنۋانىدىكى گېرمان ئوفىتسېرى ئۈستىگە ئالغان. ئەمما، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ، تۈركىستان مىللىي كومىتېتىنىڭ ئىچكى قىسىمىدىمۇ گېرمانىيىنىڭ ۋەدىسىگە ئىشەنمەسلىك خاھىشلىرى ھەمدە ھوقۇق تالىشىش قاتارلىق ئىختىلاپلار كېلىپ چىققان بولۇپ، مۇستاپا چوقاي گېرمانىيىنىڭ ئەسلىدىكى پىلانى بويىچە تۈركىستان قوشۇنلىرىنى تۈركىستان' غا ئەۋەتمەستىن بەلكى، باشقا جايلارنى ئىشغال قىلىش ئۇرۇشلىرىغا سېلىپ، ئۇلارنىڭ كۈچىنى خاراپلاشتۇرغانلىقىغا نارازى بولغان.
بىراق، قازاقىستانلىق تارىخچىلار مۇستاپا چوقاي ھەققىدە يېڭى كۆز قاراشنى ئوتتۇرىغا قويغان بولۇپ، ئۇلارنىڭ قارىشىچە، چوقاي 1940-يىلى گىتلېر گېرمانىيىسى فرانسىيىنى ئىشغال قىلغاندا، قولغا ئېلىنغان ھەمدە ئەنگلىيە جاسۇسى سۈپىتىدە قارىلىپ، تەكشۈرۈش ئېلىپ بېرىلغاندىن كېيىن، گۇناھسىز دەپ قارىلىپ قويۇپ بېرىلگەن. 1941-يىلى يازدا غەربىي سەپتىكى ئۇرۇشتا تارمار بولۇپ، ئەسىرگە چۈشكەن سوۋېت ئەسكەرلىرى ئارىسىدا نۇرغۇن ساندا ئوتتۇرا ئاسىيالىق ئەسكەرلەر بارلىقىنى، ئۇلارنىڭ كۆپىنچىسىنىڭ رۇسچە ۋە باشقا ياۋروپا تىللىرىنى بىلمەسلىكتەك ئەھۋالىنى كۆرگەن ناتسىستلار تەرجىمانغا مۇھتاج بولغان. چوقاي ، مانا مۇشۇنداق ئەھۋال ئاستىدا ئۆزلىكىدىن تەرجىمان بولۇپ، لاگېرلارغا بارغان ھەمدە لاگېرلاردىكى ئوتتۇرا ئاسىيالىقلارنىڭ ئەغىر ئەھۋالىنى كۆرۈپ، ئۇلارنى بىھۇدە ئۆلۈپ كېتىشتىن قۇتۇلدۇرۇش ئۈچۈن ،ئۇلاردىن قوشۇن تۈزۈپ، سوۋېت تۈزۈمىگە قارشى تۇرۇش لايىھىسىنى تەييارلاپ، گىتلېر بۇنىڭغا قوشۇلغان. ئەنە شۇنىڭدىن كېيىن ئۇ كۆپ خىزمەت ئىشلەش ئارقىلىق ئەسىرلەر لاگىرىدىن 180 مىڭ ئەتراپىدىكى ئوتتۇرا ئاسىيالىقنى قۇتۇلدۇرۇپ چىقىدۇ. بىراق، ئۇنىڭ مەقسىتى ، بۇ ئەسىرلەرنى بىھۇدە ئۆلۈمدىن قۇتۇلدۇرۇش بولۇپ، ئۇلاردىن قوشۇن تۈزۈلۈپ، سوۋېت ئارمىيىسىگە قارشى جەڭ قىلىپ، قىرىلىپ كېتىشىنى خالىمىغان. ئەمما، ناتسىستلار ئۇنىڭ ئۈمىدىنى بىر چەتكە قايرىپ قويۇپ، جىددىي ھالدا تۈركىستان قوشۇنىنى تۈزۈشكە كىرىشكەندە، چوقاي، گېرمانىيە تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ئارقىلىق گىتلېرگە خەت يېزىپ نارازىلىق بىلدۈرۈپ، ئۇلارنىڭ تۈركىستانلىقلاردىن قۇراشتۇرۇلغان بۇ قوشۇنلارنى پەقەت ئارقا سەپ ئىشلىرىغا سېلىش، ئالدىنقى سەپتىكى ئۇرۇش لىنىيىسىگە ئەۋەتمەسلىك ھەققىدە مۇستاپا چوقاي بىلەن كېلىشكەن ۋەدىسىدە تۇرمىغانلىقىنى ئەيىبلىگەن ھەمدە ۋەزىپىسىدىن ئىستىپا بەرگەن.
مۇستاپا چوقاي 1941-يىلى، 12-ئايدا زەھەرلىنىپ ئۆلگەندىن كېيىن، ۋەلى قەيۇم تۈركىستانلىقلارنىڭ رەھبىرى بولۇپ، مىللىي كومىتېتىنى باشقۇرغان شۇنىڭدەك تۈركىستان باتالىيونى رەسمىي قۇرۇلغانلىقى جاكارلانغان.

مۇستاپا چوقاينىڭ سىرلىق ئۆلۈمى ھەققىدە ئىككى خىل قاراش مەۋجۇت بولۇپ، بىرى ئۇنىڭ گېرمانىيىنىڭ پىلانىغا قارشى چىقىپ، ئۇنىڭ ئۈچۈن خىزمەت قىلىشتىن ۋاز كەچكەنلىكى ئۈچۈن گېرمانىيە رازۋېتكىسى تەرىپىدىن ئۆلتۈرۈلگەن دېگەن قاراش. يەنە بىرى چوقايغا قارشى تۇرۇپ، گېرمانىيىنىڭ ياردىمى ئارقىلىق سوۋېت ئارمىيىسى بىلەن جەڭ قىلىش ئىدىيىسىنى ھىمايە قىلىدىغان ئۆزبېكلەرنىڭ ۋەكىلى ، ئەينى ۋاقىتتا مۇستاپا چوقاي بىلەن بىرلىكتە <ياش تۈركىستان> ژۇرنىلىنى نەشىر قىلغان ۋەلى قەيۇمخان تەرىپىدىن زەھەرلەپ ئۆلتۈرۈلگەن دېگەن قاراشتۇر. ئەمما، تاكى ھازىرغىچە قايسى توغرا ئىكەنلىكى ئېنىق ئەمەس.
يەنە بەزى ئۇچۇرلارغا قارىغاندا ھەقىقەتەن ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن تۈركىستانلىقلار ئارىسىدىكى ھەر قايسى مىللەتتىن بولغان بىر قىسىم كىشىلەر ئۆزارا زىددىيەتلىشىشقا باشلىغان بولۇپ، تۈركمەنلەر ئۆزلىرىنىڭ ئايرىم ھۆكۈمىتىنى تەسىس قىلىشنى، قازاقلار ئايرىم بولۇشنى تەلەپ قىلغان
نەتىجىدە، بېرلىن دائىرىلىرى 1943-يىلى قازاقلاردىن ئايرىم <ئالاش>ناملىق ئورگان قۇرۇپ، ئۇنىڭغا بىر قازاق كىشىنى مەسۇل قىلىپ، بىر گۇرۇپپا ئادەمنى پاراشوت بىلەن قازاقىستان دائىرىسىگە تاشلىغان. بۇلارنىڭ مەقسىدى خەلق ئىچىدە تەشۋىقات پائالىيەتلىرى ئېلىپ بېرىپ، قازاقلارنى ستالىن تۈزۈمىگە قارشى قوزغاش ئىدى. بىراق، بۇ گۇرۇپپا تېزلىك بىلەن كگب قوشۇنلىرى تەرىپىدىن يوقىتىلغان.
بۇ جەرياندا تۈركىستان باتالىيونلىرىدا تۈركۈملەپ سوۋېت قىزىل ئارمىيىسىگە ۋە پارتىزانلارغا تەسلىم بولۇش ئەھۋاللىرىمۇ كۆرۈلگەن بولۇپ، بىراق تەسلىم بولغانلار شۇ ھامان ۋەتەن خائىنى سۈپىتىدە ئېتىپ تاشلانغان.بىر قىسىم تۈركىستانلىقلارنىڭ باتۇرلۇق بىلەن جەڭ قىلىش تەقدىرلەشلەرگىمۇ ئېرىشكەن بولۇپ، گېرمانىيە باش قوماندانلىق شىتابى بىر قانچە تۈركىستانلىقنى ئوردېن بىلەن مۇكاپاتلىغان.
ئۇرۇشتىن كېيىن، تۈركىستان قوشۇنىنىڭ تەقدىرى پاجىئەلىك بولغان بولۇپ، رۇسلارغا ئەسىرگە چۈشكەنلىرى ئېتىپ تاشلانغان. ئەمما، ئامېرىكا، ئەنگىلىيە قوشۇنىغا ئەسىرگە چۈشكەنلىرىنىڭ تەقدىرى باشقىچىرەك بولۇپ ،ئۇلار بىر مەزگىل نورمال تۇرمۇش كەچۈرگەن بولسىمۇ، ئەمما ئۇزۇن ۋاقىت ئاتا-ئانىلىرىدىن، ئائىلىرىدىن ئايرىلغان بىر قىسىم ساددا كۆڭۈل ئادەملەر سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ تۈرلۈك ئالدامچىلىق ۋاستىلىرىغا ئىشىنىپ، ۋەتىنىگە قايتقاندىن كېيىن بىر-بىرلەپ ئۆلتۈرۈلگەن.
چۈنكى، سوۋېت ئىتتىپاقى چەتئەللەردىكى بۇ زور ساندىكى تۈرلۈك مىللەتلەردىن بولغان ئادەملەرنى قايتۇرۇپ كېلىش ئۈچۈن مەخسۇس ھىلە –نەيرەڭلەرنى ئويلاپ تېپىپ، ئۇلار تۇرۇشلۇق دۆلەتلەرگە دوستلۇق ۋەكىللەر ئۆمىكى ئەۋەتىپ، گېرمانىيە قوشۇنىدا خىزمەت قىلغان تۈركىستانلىقلار، رۇسلار، كاۋكازلىقلار، ئۇكرائىنلار ۋە باشقىلارغا ستالىننىڭ ئۇلارنى كەچۈرگەنلىكىنى، ۋەتەننىڭ ھەمدە ئائىلە-تاۋاباتلىرى ۋە ئاتا-ئانىلىرىنىڭ ئۇلارنى كۈتۈۋاتقانلىقىنى تەشۋىق قىلغان ھەتتا ئىلگىرى قايتىپ بارغانلارنى پويېز ئىستانسىلىرىدا ۋەتەن خەلقىنىڭ قانداق داغدۇغا بىلەن قارشى ئالغانلىقىنى كۆرسىتىدىغان كىنو لېنتىلىرى ۋە سۈرەتلەرنى ئېلىپ كېلىپ، بۇ ۋەتەنسىز قالغان كىشىلەرگە كۆرسىتىپ، ئۇلارنى تەسىرلەندۈرىۋەتكەن. نەتىجىدە، مەزكۇر سۈپكەشلىك ئويۇنغا ئىشەنگەن سانسىزلىغان تۈركىستانلىقلار، گېنېرال ۋلاسوپنىڭ سوۋېت ئىتتىپاقىغا قارشى جەڭ قىلغان<رۇس ئازادلىق ئارمىيىسى>نىڭ جەڭچىلىرى ۋە باشقىلا ۋەتىنىگە قايتىپ، چېگىرىدىن كىرىشى بىلەنلا كگب خادىملىرى تەرىپىدىن تۈركۈم-تۈركۈملەپ تۇتقۇن قىلىنىپ، ئېتىپ تاشلانغان. سوۋېت ئىتتىپاقى بۇنىڭ بىلەنلا قالماستىن يەنە، ئىتتىپاقچى دۆلەتلەردىن سابىق سوۋېت پۇقرالىرى ھېسابلانغان بۇ كىشىلەرنى قايتۇرۇپ بېرىشنى قاتتىق تەلەپ قىلىپ تۇرىۋالغان بولۇپ، بۇنىڭ ئاقىۋىتىدە كۆپ ساندىكى كىشىلەر قايتۇرۇلغان. ئەنە شۇنداق يول بىلەن ۋەتىنىگە قايتىپ پاجىئەلىك قىسمەتكە دۇچار بولغان ئوتتۇرا ئاسىيالىقلار ناھايىتى كۆپ ئىدى.مەلۇماتلارغا قارىغاندا بىر قازاقىستاندىلا ئەنە شۇنداق يول بىلەن قايتىپ كەلگەن تۈركىستان باتالىيونىنىڭ جەڭچىلىرىدىن 600 دىن ئارتۇق ئادەمگە ھەربىي سوت ئۆلۈم ھۆكۈم قىلغان ئىكەن.
تۈركىستانچىلار ئىچىدە تەلىيى ئوڭلىرى- ئامېرىكا باشلىق ئىتتىپاقچى ئارمىيىگە ئەسىرگە چۈشكەنلىرى بولۇپ، ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ئۇلارنى موسكۋا ھۇكۈمىتىگە قايتۇرمىغان. نەتىجىدە، بىر قىسىم كىشىلەر گېرمانىيىدە ئۆيلىنىش يولىنى تۇتقان، بىر قىسىملىرى تۈركىيىگە ۋە باشقا ياۋروپا مەملىكەتلىرىگە كېتىۋالغان، ئاز ساندىكىلىرى ئامېرىكىغا كېلىپ، ئامېرىكىنىڭ پاناھلىقىغا ئېرىشكەن.
تارىخىي مەلۇماتلارغا قارىغاندا گىتلېر گېرمانىيىسى ئەينى ۋاقىتتا، رۇسلارغا سوۋېت كوممۇنىست تۈزۈمىنى يوقىتىپ،مۇستەقىل ئەركىن رۇسىيە قۇرۇپ بېرىمىز دەپ ۋەدە بەرسە، رۇس ئەمەس مىللەتلەرگە سوۋېت ئىتتىپاقىدىن كاۋكازىيە، بېلورۇسىيە، ئۇكرائىنىيىنى ھەمدە ۋولگا-ئۇرال بويلىرىنى شۇنىڭدەك تۈركىستاننى ئايرىپ چىقىرىپ، بۇ جايلاردا يەرلىك مىللەتلەرنىڭ گېرمانىيەنىڭ ھامىلىقىدىكى دۆلەتلىرىنى قۇرۇپ بېرىدىغانلىقىنى جاكارلىغان. گېرمانىيىنىڭ بۇ پىلانىغا ئىشەنگەن كۇپلىگەن ستالىن تۈزۈمىگە قارشى رۇسلار ، ئۇكرائىنلار، بېلورۇسلار، ئازەربەيجانلار، گرۇزىنلار، ئەرمەنلەر، قالماقلار، تاتارلار، باشقىرىتلار ۋە باشقا سابىق سوۋېت ئىتتىپاقى ھەمدە ستالىننىڭ ۋەھشىلىكىدىن نارازى بولغان مىللەتلىرىنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك گېرمانىيە تەشكىللىگەن قوشۇنلارغا ئىشتىراك قىلغان. گېرمانىيە فاشىست ھۆكۈمىتى بۇنداق قوشۇنلارنى <ياردەمچىلەر >دەپ ئاتىغان بولۇپ، 1941-يىلىدىن 1945-يىلىغىچە بولغان ئارىلىقتا گېرمانىيە ئارمىيىسى تەرىپىدە ئۇرۇش قىلغان سوۋېت پۇقرالىرىنىڭ سانى 1 يېرىم مىليوندىن 2 مىليونغىچە بولغان ئىكەن.
گېرمانىيە بۇ جەرياندا يەنە تۈركىستانلىقلاردىن باشقا، ئازەربەيجانلاردىن 12 باتالىيون، قالماقلارىن 2 پولك، ۋولگا تاتارلىرىدىن 4 باتالىئون، ئەرمەنلەردىن 9 باتالىيون، گرۇزىنلاردىن 12 باتالىيون ۋە 6 كازاك پولكى ھەمدە ئاخىرىدا موسكۋا جەڭ مەيدانىدا گېرمانلارغا ئەسىرگە چۈشكەندىن كېيىن، ستالىن تۈزۈمىنى يوقىتىش شوئارى بىلەن گېرمانلارنىڭ ھامىلىقىغا ئېرىشكەن سوۋېت ئىتتىپاقى گېنېرال لېيتېنانتى ۋلاسوپنىڭ <رۇس ئازادلىق ئارمىيىسى>نىڭ بىر كورپۇس قوشۇن تەشكىللىگەن بولۇپ، ستالىنگرادا جەڭ مەيدانىدا جەڭ قىلغان گېرمانىيە قوشۇنىنىڭ خېلى كۆپ قىسىمىنى گېرمانىيە تەرەپكە ئۆتۈپ كەتكەن سوۋېت ئىتتىپاقى پۇقرالىرى تەشكىل قىلغان ئىكەن.

ئەنە شۇنداق ،قازاق، ئۆزبېك، قىرغىز،تۈركمەن، ئەزەرى ، تاتار، ئۇيغۇر، قۇمۇق، قاراچاي، قاراپ قالپاق، بالقار، نوغاي قاتارلىق ھەر قايسى تۈركىي خەلقلەرنىڭ ئوغۇل-قىزلىرى گىتلېرگە قارشى جەڭ مەيدانلىرىغا ئېلىپ كېلىنىپ، سوۋېت ئىتتىپاقى ئۈچۈن ئۇرۇش قىلىپ، قىممەتلىك ھاياتلىرىدىن ئايرىلدى. يەنە ئۆز نۆۋىتىدە ئەنە شۇ خەلقلەرنىڭ كۆپلىگەن ۋەكىللىرى گېرمانىيە فاشىستلىرىنىڭ <تۈركىستان قۇرۇش> شوئارى ئاستىدا سوۋېتلەرگە قارشى جەڭ قىلىپ ھاياتىدىن ئايرىلدى. بىر تۇغقان قېرىنداشلار ئىككى خىل مەنپەئەت ئۈچۈن ئۆزارا بىر-بىرىنى قىرغىن قىلدى، بىر-بىرىنىڭ قانلىرىنى تۆكتى. ئاقىۋەتتە سوۋېتلەر تەرەپتە تۇرۇپ ئۇرۇش قىلغانلار غالىبلار ئاتىلىپ مەيدىلىرىگە ئوردېن-مېداللىرىنى تاقاشتى ھەمدە چەت ئەللەردە سەرگەردان بولۇپ يۈرۈشنى خالىماي، ۋەتىنىگە قايتقان ئەشۇ ئۆز قېرىنداشلىرىنى ئۆز قوللىرى بىلەن ئېتىپ تاشلىدى. مېنىنچە بۇ كۆپىنچە ئاجىز، مەزلۇم مىللەتلەرنىڭ ئورتاق قىسمىتى بولسا كېرەك؟. ئەركىنلىكى يوق قىلىنغان مىللەتلەر دائىم ئەنە شۇنداق ئويۇنچۇق بولىدۇ. شۇنداق ھەقىقەت باركى، بەزىدە ئەسلى ئوخشاش نىيەتتىكى، ئوخشاش قەلبتىكى بىر مىللەت ئوخشىمىغان ئىدېئولوگىيىنىڭ قۇربانلىرىغا ئايلىنىپ، بىر-بىرىنى قىرىدىغان، ئۆز ئىچىدىكى پەرقلەرنى زىددىيەت دەرىجىسىگە كۆتۈرۈپ، ئەشۇ مىللەتنىڭ ئورتاق رەقىپلىرىنىڭ قولى ئارقىلىق ئۆز ئاچچىقىنى چىقىرىۋالىدىغان ئىشلار بولىدۇ. ئەلۋەتتە، تۈركىستان ئارمىيىسىنىڭ نۇرغۇنلىغان جەڭچىلىرى ئەينى ۋاقىتتا ئۆزلىرىنى گىتلېر فاشىزىم ئىدىئولوگىيىسى ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۆز ۋەتىنى ھەم قېرىنداشلىرىنىڭ مەنپەئەتى ئۈچۈن توغرا دەپ تاللىغان ئەشۇ ئورتاق <تۈركىستان > غايىسىنىڭ قۇربانىغا ئايلاندى